‎‎Ўзбекистон‎республикаси‎адлия‎вазирлиги ‎‎тошкент‎давлат‎юридик‎университети



Download 467,79 Kb.
Pdf ko'rish
bet6/16
Sana11.11.2022
Hajmi467,79 Kb.
#864131
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
Bog'liq
Kitob 5066 uzsmart.uz

текширилиши‎лозим
(ЎзР‎ЖПК‎94-м).‎Барча 
ҳолларда‎ далилларнинг‎ ишончлилиги‎ текширилиши,‎ тасдиқланиши‎
ѐки‎рад 
этилиши‎ керак.‎ Баъзан‎ далилларнинг‎ мақбуллиги‎ ҳам‎ текширилиши‎
мумкин 
(
холисларни‎сўроқ‎қилиш‎- тергов‎ҳаракати‎ўтказиш‎чоғида 
процессуал‎бузилишлар‎бўлган-бўлмаганлигини‎аниқлаш‎учун‎),‎ѐки 
алоқадорлиги‎текширилиши‎мумкин‎(хонадондаги‎ўғирликда‎топилган 
бармоқ‎ излари‎ уй‎ эгалари‎ томонидан‎ қолдирилган‎ ѐки‎ йўқлиги‎
текширилади). 
Далилларни‎текшириш‎одатда‎янги‎далилларни‎олишдан‎иборат‎бўлиб 
(ЎзР‎ЖПК‎94-м),‎бу‎янги‎далиллар‎тўғридан-тўғри‎ѐки‎билвосита 
текширилаѐтган‎ далилни‎ тасдиқлаши‎ (ѐки‎ рад‎ этиши)‎ мумкин.‎
Шунингдек 
янги‎ далиллар‎ текширилаѐтган‎ далилнинг‎ алоқадорлиги‎ ѐхуд‎
мақбуллигини 
аниқлаши‎ҳам‎мумкин.‎Ушбу‎янги‎далиллар‎текширилаѐтган‎далилни 
билвосита‎ тасдиқласа,‎ текширилаѐтган‎ далил‎ билан‎ биргаликдагина‎
аҳамиятга эга‎бўлади. 
Суриштирувчи,‎терговчи,‎прокурор‎ва‎суд‎ишдаги‎барча‎ҳолатларни 
синчковлик‎ билан,‎ ҳар‎ томонлама‎ ва‎ холисона‎ кўриб‎ чиқишга‎
асосланган 
ҳолда‎ қонунга‎ ва‎ ҳуқуқий‎ онгга‎ амал‎ қилиб‎ ўзларининг‎ ички‎
ишончлари 
бўйича‎далилларга‎баҳо‎берадилар.‎Ўар‎бир‎далил‎ишга‎алоқадорлиги, 


17 
мақбуллиги‎ва‎ишончлилиги‎нуқтаи‎назаридан‎
баҳоланиши‎лозим
(Ўз‎
Р‎ЖПК 95-м). 
Далил‎воситасида‎аниқланаѐтган‎фактнинг‎мавжуд-мавжуд‎эмаслиги 
белгиланади.‎ Бошқача‎ қилиб‎ айтганда,‎ далилни‎ баҳолаш‎ далилни‎
ишончли ѐки‎ишончли эмаслиги‎тўғрисидаги‎ва‎далилда‎акс‎этган‎фактнинг‎
исботланган ѐки‎исботланмаганлиги тўғрисидаги‎хулосадан‎иборат‎бўлади. 
Жиноят‎иши‎бўйича‎ҳар‎бир‎далил‎баҳоланиши‎лозим‎ҳамда‎далиллар‎
йиғиндиси‎ баҳоланиши‎ лозимки,‎ ҳар‎ бир‎ далил‎ алоҳида‎ ҳолда‎ тўлалигича‎
баҳоланиши‎шарт‎эмас. 
Далилларни‎баҳолаш‎икки‎томонлама,‎яни‎анализ‎ва‎синтезлаш‎йўли 
билан‎амалга‎оширилади. 
Далилларни‎анализ‎қилиш‎қуйидагиларни‎ўз‎ичига‎олади: 
а)‎иш‎бўйича‎тўпланган‎далиллар‎йиғиндисини‎алоҳида‎далилларга 
бўлиш,‎ҳар‎бир‎далилни‎бошқа‎далиллардан‎алоҳида‎кўриш; 
б)‎ҳар‎бир‎алоҳида‎олинган‎далилни‎таркибий‎қисмларга‎бўлиш,‎унда 
айрим‎фактларни,‎қирраларни‎ажратиб‎олиш; 
в)‎ ҳар‎ бир‎ далилнинг‎ элементларини‎ бир-бири‎ билан‎ ва‎ ҳар‎ бир‎
далилни 
бошқа‎далил‎билан‎солиштириш. 
Далилларни‎ синтез‎ қилиш‎ эса‎ иш‎ бўйича‎ тўпланган‎ далиллардан‎
хулоса 
чиқариш,‎ барча‎ далиллар‎ асосида‎ иш‎ ҳолатларини‎ аниқлашни‎
билдиради. 
Далилларга баҳо‎беришда анализ‎ва‎синтез‎ўзаро‎чамбарчас 
боғлиқдир. Ишни тергов қилиш‎ва‎судда‎кўриш‎чоғида‎тергов‎ва‎суд 
томонидан‎иш‎бўйича‎тўпланган‎барча‎далиллар‎синтез‎қилинади,‎улар 
асосида‎у‎ѐки‎бу‎факт‎аниқланади‎ва‎натижада‎иш‎бўйич‎янги‎далиллар 
тўпланади,‎ янги‎ хулосалар‎ чиқарилади.‎ Ва‎ пировард‎ натижада‎ бу‎
жараѐнда 
янги‎ тўпланган‎ далилларни‎ иш‎ бўич‎ муқаддам‎ тўпланган‎ далиллар‎


18 
билан 
биргаликда‎ текшириш‎ ва‎ баҳолаш‎ натижасида,‎ улардан‎ жиноятнинг‎
содир 
бўлган-бўлмаганлиги‎тўғрисидаги‎хулосаларни,‎шунингдек,‎уни‎содир 
этган‎ шахс‎ ва‎ ишни‎ тўғри‎ ҳал‎ қилиш‎ учун‎ зарур‎ бўлган‎ бошқа‎
ҳолатлар 
тўғрисидаги‎хулосаларни‎асослашда‎суриштирув‎органлари,‎терговчи, 
прокурор‎ва‎суд‎фойдаланади,‎оқибатда‎иш‎бўйича‎ҳақиқий‎ҳолатлар 
аниқланишига‎замин‎яратилади. 
Ҳар‎бир‎фан‎ва‎соҳа‎учун‎дастуруламал‎ҳисобланадиган‎қоидалар, 
йўл-йўриқлар‎ ва‎ услублар‎ умумий‎ ном‎ остида,‎ илм-фан‎ ривожланган‎
ва 
тизимлаштирилган‎ҳозирги‎шароитда‎«‎тамойиллар(принциплар)‎»,-деб‎
аталади. 
Дарҳақиқат,‎
ҳуқуқ‎
тамойиллари‎
бутун‎
ҳуқуқий‎
тизим‎
шаклланишининг 
йўналишини‎ белгилаб‎ бериш‎ билан‎ бирга,‎ ҳуқуқий‎ муносабатлар‎
вужудга 
келиши,‎ўзгариши‎ва‎бекор‎бўлишида‎амал‎қилиниши‎лозим‎бўлган‎энг 
муҳим‎ва‎дастлабки‎«‎талаб‎»‎сифатида‎мавжуд‎бўлади
16

Исбот‎қилишнинг‎мураккаб‎босқичи‎ҳисобланадиган‎далилларни 
баҳолашнинг‎ ҳам‎ ўзига‎ хос‎ принсиплари‎ мавжуд,‎ қуйида‎ бу‎ ҳақда‎
тўхталиб 
ўтамиз. 
Маълумки,‎далилларга‎баҳо‎бериш‎мажбурияти‎исбот‎қилиш‎субъэкти 
бўлган‎суриштирувчи,‎терговчи,‎прокурор‎ва‎судга‎юкланган,‎чунки 
фақат‎ уларгина‎ иш‎ бўйича‎ процессуал‎ қарор‎ чиқариш‎ ҳуқуқига‎
эгадирлар. 
16
Мухаммадиэв‎А.А.‎Фуқаролик‎ҳуқуқи‎тамойилларининг‎амал‎қилиши.-Т.:‎ТДЮИ.2007.‎5‎-б. 


19 
Улар‎ ушбу‎ муҳим‎ мажбуриятни‎ амалга‎ оширишда‎ далилларни‎
баҳолашнинг 
ўзига‎ хос‎ принципларига‎ таянган‎ ҳолда‎ иш‎ олиб‎ борадилар.‎ Жиноят‎
судлов 
ишида‎айблов‎ѐки‎ҳимоя‎томонидан‎қатнашганлар‎эса‎далилларга‎баҳо 
беришда‎ илтимосномалари,‎ шикоятлари‎ билан,‎ музокарада‎ қатнашиш‎
орқали 
иштирок‎ этишга‎ ҳақлидирлар,‎ аммо‎ уларнинг‎ баҳолари‎ бўлиб‎
суриштирувчи, 
терговчи,‎прокурор‎ва‎суд‎ушун‎мажбурий‎эмас. 
Далилларга‎баҳо‎бериш‎исбот‎қилишнинг‎мураккаб‎босқичи 
ҳисобланади.
17
Дастлабки‎ теров‎ жараѐнида‎ ва‎ суд‎ муҳокамасида‎
далилларни 
тўплашда‎ далиллар‎ текширилади‎ ва‎ бир‎ вақтнинг‎ ўзида‎ уларга‎ баҳо‎
берилади. 
Далилларга‎баҳо‎бериш‎исбот‎қилишнинг‎якунланиши‎ҳисобланади‎ва 
процессуал‎ қарорлар‎ чиқарилишига‎ олиб‎ келади.‎ Далилларга‎ баҳо‎
бериш 
шубҳасиз‎жиноят‎иши‎юритувининг‎якуни‎бўйича,‎яни‎дастлабки 
терговнинг‎ томомлангани,‎ жиноят‎ ишини‎ судда‎ тугатиш,‎ ҳукм‎
чиқариш, 
апелляция‎шикояти‎ѐки‎келтирилган‎протестни‎кўриб‎чиқиш‎в,ҳ., 
бўйича‎чиқариладиган‎процессуал‎қарорларга‎асос‎қилиб‎олинади. 
Далилларга‎баҳо‎беришнинг‎қуйидаги‎принциплари‎мавжуд: 
- далилларга‎баҳо‎беришда‎суриштирувчи,‎терговчи,‎прокурор,‎суд 
фақат‎қонунга‎асосланадилар; 
- ҳеч‎қандай‎далил‎олдиндан‎белгилаб‎қўйилган‎кучга‎эга‎эмас; 
- судья,‎халқ‎маслаҳатчилари,‎прокурор,‎терговчи,‎суриштирувчи 
17
Бобоев‎Ў.Б.‎ва‎бошқалар.‎Давлат‎ва‎ҳуқуқ‎назарияси.-Т.:‎ТДЮИ.2000. 215 -б. 


20 
далилларни‎ўзларининг‎ички‎ишончлари‎бўйича‎баҳолайдилар; 
- ички‎ишонч‎тўпланган‎ва‎текширилган‎далиллар‎йиғиндисига 
берилган‎баҳога‎асосланади; 
- ҳар‎ бир‎ далил‎ алоқадорлик,‎ мақбуллик,‎ ишончлилик‎ нуқтаи‎
назаридан 
баҳоланмоғи,‎тўпланган барча‎далиллар‎эса‎йиғинди‎ҳолида‎ишни‎ҳал 
қилиш‎учун‎етарлик‎нуқтаи‎назаридан‎баҳоланмоғи‎лозим; 
- судьянинг,‎прокурорнинг,‎терговчининг,‎суриштирувчининг 
далилларга‎ баҳо‎ бериши‎ ҳар‎ томонлама,‎ тўла‎ ва‎ холисона‎ бўлиши‎
шарт; 
- суриштирувчи,‎терговчи,‎прокурор‎ва‎суд‎далилларга‎виждонан‎баҳо 
беришлари‎шарт. 
Далилларга‎ эркин‎ баҳо‎ бериш‎ ҳам‎ жиноят‎ процессининг‎
принципларидан 
бири‎ҳисобланади. 
Шуни‎ҳам‎алоҳида‎таъкидлаш‎лозимки,‎далилларга‎баҳо‎бериш 
қоидалари‎ - принциплари‎ жиноят‎ судлов‎ иши‎ юритувининг‎ барча‎
босқичлари 
учун‎бир‎хилда‎аҳамиятга‎эга. 
Исбот‎қилиш‎далиллар‎воситасида‎жиноят‎ишини‎тўғри‎ҳал‎қилишда 
аҳамиятга‎эга‎бўлган‎ҳолатларнинг‎барчасини,‎яни‎ижтимоий‎хавфли 
қилмиш‎ - жиноятнинг‎ содир‎ этилган-этилмаганлигини,‎ у‎ ѐки‎ бу‎
шахснинг 
ушбу‎ ижтимоий‎ хавфли‎ қилмиш‎ - жиноятни‎ содир‎ этишда‎ айбли-
айбсизлигини‎ва бошқа‎ҳолатларнинг‎аниқланишидир. 
Юқорида‎айтганимиздек,‎исбот‎қилиш‎- жиноят‎иши‎ҳолатларини 
аниқлаш‎учун‎далиллардан‎фойдаланиш‎ва‎суд‎томонидан‎тергов 
қилинаѐтган‎ва‎кўрилаѐтган‎жиноят‎иши‎бўйича ҳақиқатни‎билиш 
жараѐнидир.‎Бу‎жараѐн‎жуда‎мураккаб‎бўлиб,‎ўз‎ичига‎далилларни 
тўплаш,‎ текшириш‎ ва‎ баҳолашни‎ қамраб‎ олади.‎ Фақат‎ шу‎ йўл‎


21 
билангина 
жиноят‎очилиши,‎жиноятчи‎фош‎қилиниши‎ҳамда‎иш‎бўйича‎қонуний, 
асосли‎ва‎адолатли‎қарор‎чиқарилиши‎мумкин‎бўлади. 
Далилларни‎баҳолаш‎иш‎бўйича‎ҳақиқатни‎аниқлаш,‎процессуал‎қарор 
қабул‎ қилиш‎ учун‎ зарур‎ асос‎ бўлади.‎ Далилларни‎ тўплаш,‎ тадқиқ‎
этиш, 
хулосалар‎чиқариш‎ва‎тўғри‎процессуал‎қарор‎қабул‎қилиш‎уларга 
тегишлича‎баҳо‎бериш‎билан‎уйғунлашади. 
Далилларни‎баҳолаш‎жиноят‎процессуал‎исботлаш‎элементи‎сифатида 
маълум‎ доирада‎ ҳуқуқий‎ жиҳатдан‎ тартибга‎ солинади‎ ва‎ ҳуқуқ‎
меъѐрлари 
таъсири‎ остида‎ бўлади.‎ Ҳуқуқ‎ меъѐрлари‎ тафаккур‎ тартибини‎ эмас,‎
балки 
далилларни‎ баҳолаш шароитлари,‎ мақсадлари‎ ва‎ принципларини‎
(ЖПКнинг‎85-87,90-95-м.),‎шунингдек‎процессуал‎қарорлар‎ва‎ҳужжатларда‎
уларни‎ баҳолаш натижаларининг‎ ташқи‎ ифода‎ этилишини‎ белгилайди.‎
Далилларни‎ баҳолаш‎ ички (мантиқий)‎ ҳамда‎ ташқи‎ (ҳуқуқий)‎ томонларга‎
эга. 
Далилларни‎баҳолаш‎– бу‎уларнинг‎ҳар‎бири‎қай‎даражада‎аниқ 
белгиланганлигини,‎ ишга‎ алоқадорлигини‎ ва‎ бошқа‎ далиллар‎ билан‎
қандай 
ўзаро‎боғлиқликда‎эканлигини,‎иш‎учун‎аҳамиятли‎бўлган‎айнан‎қайси 
фактни‎у‎аниқлаѐтганлигини‎ѐки‎рад‎этаѐтганини‎аниқлаш‎демакдир. 
Далилларни‎баҳолаш‎қуйидагиларни‎аниқлаш‎учун‎амалга‎оширилади: 
- ушбу‎фактдан‎иш‎бўйича‎суд‎далили‎сифатида‎фойдаланиш 
мумкинми,‎бу‎қонунга,‎исботлаш‎принципларига‎зид‎эмасми; 
- ушбу‎далил‎ѐки‎далиллар‎йиғиндиси‎ишга‎тааллуқлими; 
-ушбу‎далил‎иш‎бўйича‎тўпланган‎бошқа‎далиллар‎билан‎қандай 
боғлиқликда,‎бу‎боғлиқликнинг‎хусусияти‎ва‎аҳамияти‎қандай; 
-ушбу‎далилнинг‎ва‎далиллар‎йиғиндисининг‎ҳақиқатни‎аниқлаш‎учун 


22 
аҳамияти‎қандай,‎далиллар‎йиғиндиси‎иш‎тақдири‎ҳақида‎у‎ѐки‎бу 
процессуал‎қарор‎қабул‎қилиш‎учун‎етарли‎асос‎деб‎ҳисобланадими; 
-ушбу‎далилдан‎келгуси‎суд‎тадқиқоти‎жараѐнида‎қандай‎фойдаланиш 
мумкин‎деган‎саволларга‎жавоб‎беради. 
Далилларни‎
баҳолаш‎

бу‎
жиноят‎
процессуал‎
исботлаш‎
субъектларининг 
мантиқ‎ ва‎ ҳуқуқ‎ меъѐрларига‎ асосланган,‎ далилларнинг‎ ишга‎
алоқадорлиги 
ва‎ мақбуллигини,‎ ишончлилигини‎ ва‎ йетарлилигини‎ аниқлаш,‎
шунингдек 
холисона‎ ҳақиқатни‎ аниқлаш‎ мақсади‎ бўлган‎ фикрлаш бўйича‎
фаолиятидир. 
Далилларга‎ баҳо‎ бериш‎ Ўзбекистон‎ Республикаси‎ ЖПКнинг‎ 95-
моддасида 
кўрсатилган‎ҳуқуқий‎принсипларга‎асосланади. 
Далилларни‎
баҳолаш‎
жиноят-процессуал‎
исботлашнинг‎
элементларидан 
биридир.‎ Жиноят‎ процессуал‎ исботлаш‎ эса,‎ ўз‎ навбатида,‎ жиноят-
процессуал 
фаолият‎ кўрсатишнинг‎ ўзига‎ хос‎ шаклларидан‎ биридир.‎ Жиноят-
процессуал 
исботлашнинг‎ элементларидан‎ бири-далилларни‎ баҳолаш‎ жиноят‎
процессидаги барча‎демократик‎принципларга‎асосланади. 
Бундай‎принципларнинг‎ҳар‎бири‎жиноят‎процессининг‎умумий 
хусусиятини‎сақлаган‎ҳолда‎муайян‎амалий‎вазифаларни‎ҳал‎қилишга 
нисбатан‎ ўзининг‎ маълум‎ хослигига‎ эга‎ бўлади.‎ Бу‎ тўлалигича‎
далилларни 
баҳолашга‎ ҳам‎ тааллуқлидир.‎ Бу‎ ерда‎ процесснинг‎ умумий‎
принциплари 


23 
далилларни‎баҳолаш‎ билан‎ боғлиқ‎ процессуал‎ фаолият‎ асосланадиган‎
ўзига 
хос‎принципларда‎намоѐн‎бўлади. 
Жиноят-процессуал‎қонунда‎тўғридан-тўғри‎кўрсатилганки, 
суриштирувчи,‎терговчи,‎прокурор‎ва‎суд‎ишдаги‎барча‎ҳолатларни 
синчковлик‎билан,‎тўла,‎ҳар‎томонлама‎ва‎холисона‎кўриб‎чиқишга 
асосланган‎ҳолда‎қонунга‎ҳамда‎ҳуқуқий‎онгга‎амал‎қилиб‎ўзларининг 
ички‎ишончлари‎бўйича‎далилларга‎баҳо‎берадилар. 
Баҳолаш‎натижаси,‎якуни‎сифатида‎ички‎ишонч‎– кишининг‎шундай 
ҳолатики,‎ у‎ мавжуд‎ далиллар‎ йиғиндисидан,‎ тизимидан‎ келиб‎
чиқадиган 
ягона‎ мумкин‎ бўлган‎ хулоса‎ борлигини‎ билдиради.‎ Ички‎ ишонч‎
бўйича 
ҳал‎ қилиш‎ таъкидланаѐтган‎ ѐки‎ рад‎ этилаѐтган‎ далилларнинг‎ бирдан-
бир 
тўғрилигини‎ англаш,‎ ўз‎ фикрлари‎ ҳақиқийлигига‎ қатъий‎ асосланган‎
ишончга 
эга‎бўлиш‎демакдир. 
Ички‎ ишонч бўйича‎ далилларни‎ баҳолаш‎ принципи‎ (ЖПКнинг‎ 95-м.‎
1- 
қ.)‎далилларни‎баҳолашда‎уларнинг‎жами‎йиғиндиси‎бўлиши,‎ишнинг‎
барча 
ҳолатлари‎ҳар‎томонлама,‎тўла‎ва‎холисона‎кўрилиши‎ҳақидаги‎қонун‎
талаби 
билан‎тўлдирилади. 
Далиллар‎ йиғиндисини‎ баҳолаш принциплари‎ эса‎ қуйидагилардан,‎
яъни: 
- баҳолаѐтган‎шахснинг‎ички‎ишончи; 
- жами‎далилларни‎ҳар‎томонлама,‎тўла‎ва‎холисона‎баҳолаш; 
- моддий‎ва‎процессуал‎қонун‎талабларига‎амал‎қилиш; 


24 
- ҳуқуқий‎онгга‎амал‎қилишдан‎иборат. 
Далилларни‎баҳолашнинг‎бу‎принциплари‎бир‎хил‎даражада‎жиноят 
процессуал‎ исботлашнинг‎ барча‎ субъектларига‎ нисбатан‎ ҳам,‎ жиноят‎
ишини 
юргизишнинг‎ барча‎ босқичларига‎ ҳам‎ тегишли.‎ Далилларни‎
баҳолашдан 
олдин‎ жиноят‎ ишини‎ тергов‎ қилиш,‎ кўриб‎ чиқиш‎ ва‎ ҳал‎ қилишнинг‎
бутун 
давомийлигида‎ далилларни‎ тўплаш,‎ процессуал‎ қайд‎ этиш‎ ва‎
текшириш 
амалга‎оширилади.‎Ўз‎навбатида,‎далилларни‎баҳолаш‎уларни‎тўплаш,‎
тадқиқ 
этиш‎процессуал‎қайд‎этиш‎бўйича‎ҳаракатларни‎амалга‎ошириш 
заруратини‎ келтириб‎ чиқаради.‎ Бундан‎ кўриниб‎ турибдики,‎
далилларни‎ баҳолаш жиноят‎ процессининг‎ барча‎ босқичларида‎ амалга‎
оширилади.
18

Download 467,79 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish