44
YERGA ULOVCHILARNI TURLARI.
Yerga ulovchi qurilmalar
deb-yerga ulagichlar-o`tkazgichlar (elektrodlar)ni
yerga tegib turgan holatida o`zaro bog`lanishi va yerga ulovchi o`tkazgichlarning
elektr qurilmalarni yerga ulanuvchi qismlarini yerga ulovchilar bilan bog`lanishiga
aytiladi.
Yerga ulanuvchi jixozlarga nisbatan yerga ulagichlarni joylashtirilish joyiga qarab
chiqarilgan va konturli turlarga bo`linadi.
Chiqarilgan yerga ulovchi qurilmalar yerga ulagichlar maydon chegarasida
chiqarilgan bo`lib, yoki maydonning bir chekkasiga umumlashtirilgan. Shuning
uchun bu chiqarilgan yerga ulagichlar bir joyga umumlashtirilgan deb ataladi. Bu
yerga ulagichni kamchiligi himoya kilinuvchi ob'yektdan yerga ulagichni
o`zoqlashtirilganligidir. Shuning uchun himoya territoriyasi
qismida tegish
koeffitsenti. Shu kamchiligi bilan kuchlanishi 1000 V gacha va yerga qisqa toki yoki
kichiq bo`lganda ya'ni yerga ulagichni potentsiali tegish kuchlanishini ruxsat etilgan
kiymatidan oshmaganda qo`llaniladi.
Avzallik tomoni esa gruntni qarshiligi kichiq bo`lgan joyga elektrodlarni
joylashtirishni tanlashni mumkinligidir. Kontur yerga ulovchi qurilmalar elektrodlar
va ularni yerga ulagichlari kontur bo`yicha joylashgan bo`lib,
yerga ulanishi kerak
bo`lgan jixozlar joylashgan maydon ichida joylashtirilishni xarakterlaydi.
Maydonda ko`p hollarda elektrodlar maydondan tekis joylashtiriladi va shuning
uchun bu konturli yerga ulovchi qurilmalar taqsimlangan deb ataladi.
Chiqarilgan yerga ulagich qurilmasi 1-yerga ulagich,2-yerga ulovchi
sim,3-yerga ulanuvchi jixoz.
3
3
2
2
1
45
qonturli yerga ulagichlar
Yerga ulagichlar sun'iy yerga ulash maqsadida sun'iy yerga ulash uchun va
tabiiy yerda yotgan predmetlardan qo`llaniladigan yerga ulanishlarga bo`linadi.
Sun'iy yerga ulagichlar sifatida odatda tik va gorizontal elektrodlar qo`llaniladi.
Tik elektrodlar sifatida diametri 5-6 sm pulat trubalar devorini qalinligi 3.5 mm
dan kichiq bo`lmagan qalinligi 4 mmdan kichiq bo`lmagan
burchak elektrodlar
(ulchamlari 40X40 va 60X60) o`zunligi esa 2.5 -3.0 m bo`lgan turlari qo`llaniladi.
Tik elektrodlarni bir-biri bilan birlashtirishda gorizontal elektrodlar sifatida
yuzasi 4 X12 mm bo`lgan polasaismon va aylana kundalang kesim yuzali diametri
6mm dan kichik bo`lmagan pulat polasalar qo`llaniladi. Elektrodlarni joylashtirish
loyixa asosida bajariladi. Elektrodlarni joylashtirishda
yerni quritadigan isiklik
trubalar yakinida va neft, moy simiradigan gruntlarda o`rnatish tavsiya etilmaydi
chunki yerni quritib qarshiligi oshiradi.
Tik elektrodlarni o`rnatish uchun chukurligi 0.7-0.8 m (transheya) uzun
chukurchalar kovlanadi, so`ng truba yoki burchak elekrodlar
maxsus mexanizmlar-
gidroprsesslar, vibratsiyali elektr chuqurga joylashtiruvchilar yordamida bajariladi.
Diametri 10-12 mm uzunligi 4-4.5 m bo`lgan pulat sterjenlarni maxsus moslamalar
yordamida undan ham o`zunlarni vibratorlar yordamida yer ostiga buralib qoqiladi.
Tik elektrodlarning yuqorigi qismi pulat palosalar yordamida payvandlash bilan bir-
biriga bog`lanadi. Bunda polosalarni (na rebro)yonbosh qilib qo`yilib payvandlanadi.
(Transheyani) chuqurga ariiqni ichiga mayda toshchalardan tozalangan yer sepiladi
va yaxshi (trambovka) qisiladi. Bu esa o`z navbatida yerga ulagichni oqish qarshiligi
kamaytiradi va metall iqtisodiy tejamni oshiradi.
Sun'iy yerga ulanishlar sifatida elektr o`tkazuvchi betonlar ham qo`llanilishi
mumkin. Tabiiy yerga ulagichlar sifatida yerda o`rnatilgan
suv trubalari va boshqa
metall trubalar (yonuvchi suyuqlik, yonuvchi va portlash xavfli gaz trubalaridan
tashqari) qo`llaniladi. Shu bilan bir katorda binolarning metall temir beton
qonstruktsiyalari yerga ulan ganlari kabellarning kurgoshin
kobiqlari gidrotexnik
inshoatlarning metall qismlaridan ham qo`llaniladi. Podstantsiyalarda va liniyaga
chikuvchi tayanchlarning yerga ulovchilari qo`llanilib bu qurilmalar liniyani
chaqmoqdan himoyalovchi trosslariga ulangan bo`ladi.
Sun'iy paytlarda tabiiy yerga ulagichlar sifatida xavoda elektr uzatish liniyalarida
tayanchlarning temir-beton fundamentlari qo`llanilmoqda.
Kapiliyarlik xususiyati
bilan beton suv tomchilarini va namlikni simirib armaturalari qarshiligi kamayib
o`tkazuvchan bo`lib turadi. Kachiligi-elektr bilan bog`liq bo`lmagan personalarni
bu yerga ulagichlarda ishlashi va bu ulagichlarning yerdan ajralish extimolidir
(ta'mirlashda,almashtirishda)
Do'stlaringiz bilan baham: 
