Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv"

 
 
 

---

44 
 
YERGA ULOVCHILARNI TURLARI. 
 
Yerga ulovchi qurilmalar 
deb-yerga ulagichlar-o`tkazgichlar (elektrodlar)ni 
yerga tegib turgan holatida o`zaro bog`lanishi va yerga ulovchi o`tkazgichlarning 
elektr qurilmalarni yerga ulanuvchi qismlarini yerga ulovchilar bilan bog`lanishiga 
aytiladi. 
Yerga ulanuvchi jixozlarga nisbatan yerga ulagichlarni joylashtirilish joyiga qarab 
chiqarilgan va konturli turlarga bo`linadi. 
Chiqarilgan yerga ulovchi qurilmalar yerga ulagichlar maydon chegarasida 
chiqarilgan bo`lib, yoki maydonning bir chekkasiga umumlashtirilgan. Shuning 
uchun bu chiqarilgan yerga ulagichlar bir joyga umumlashtirilgan deb ataladi. Bu 
yerga ulagichni kamchiligi himoya kilinuvchi ob'yektdan yerga ulagichni 
o`zoqlashtirilganligidir. Shuning uchun himoya territoriyasi qismida tegish 
koeffitsenti. Shu kamchiligi bilan kuchlanishi 1000 V gacha va yerga qisqa toki yoki 
kichiq bo`lganda ya'ni yerga ulagichni potentsiali tegish kuchlanishini ruxsat etilgan 
kiymatidan oshmaganda qo`llaniladi. 
Avzallik tomoni esa gruntni qarshiligi kichiq bo`lgan joyga elektrodlarni 
joylashtirishni tanlashni mumkinligidir. Kontur yerga ulovchi qurilmalar elektrodlar 
va ularni yerga ulagichlari kontur bo`yicha joylashgan bo`lib, yerga ulanishi kerak 
bo`lgan jixozlar joylashgan maydon ichida joylashtirilishni xarakterlaydi. 
Maydonda ko`p hollarda elektrodlar maydondan tekis joylashtiriladi va shuning 
uchun bu konturli yerga ulovchi qurilmalar taqsimlangan deb ataladi. 
Chiqarilgan yerga ulagich qurilmasi 1-yerga ulagich,2-yerga ulovchi 
sim,3-yerga ulanuvchi jixoz. 
3 
3 
2 
2 
1 

---

45 
qonturli yerga ulagichlar 
Yerga ulagichlar sun'iy yerga ulash maqsadida sun'iy yerga ulash uchun va 
tabiiy yerda yotgan predmetlardan qo`llaniladigan yerga ulanishlarga bo`linadi. 
Sun'iy yerga ulagichlar sifatida odatda tik va gorizontal elektrodlar qo`llaniladi. 
Tik elektrodlar sifatida diametri 5-6 sm pulat trubalar devorini qalinligi 3.5 mm 
dan kichiq bo`lmagan qalinligi 4 mmdan kichiq bo`lmagan burchak elektrodlar 
(ulchamlari 40X40 va 60X60) o`zunligi esa 2.5 -3.0 m bo`lgan turlari qo`llaniladi. 
Tik elektrodlarni bir-biri bilan birlashtirishda gorizontal elektrodlar sifatida 
yuzasi 4 X12 mm bo`lgan polasaismon va aylana kundalang kesim yuzali diametri 
6mm dan kichik bo`lmagan pulat polasalar qo`llaniladi. Elektrodlarni joylashtirish 
loyixa asosida bajariladi. Elektrodlarni joylashtirishda yerni quritadigan isiklik 
trubalar yakinida va neft, moy simiradigan gruntlarda o`rnatish tavsiya etilmaydi 
chunki yerni quritib qarshiligi oshiradi. 
Tik elektrodlarni o`rnatish uchun chukurligi 0.7-0.8 m (transheya) uzun 
chukurchalar kovlanadi, so`ng truba yoki burchak elekrodlar maxsus mexanizmlar-
gidroprsesslar, vibratsiyali elektr chuqurga joylashtiruvchilar yordamida bajariladi. 
Diametri 10-12 mm uzunligi 4-4.5 m bo`lgan pulat sterjenlarni maxsus moslamalar 
yordamida undan ham o`zunlarni vibratorlar yordamida yer ostiga buralib qoqiladi. 
Tik elektrodlarning yuqorigi qismi pulat palosalar yordamida payvandlash bilan bir-
biriga bog`lanadi. Bunda polosalarni (na rebro)yonbosh qilib qo`yilib payvandlanadi. 
(Transheyani) chuqurga ariiqni ichiga mayda toshchalardan tozalangan yer sepiladi 
va yaxshi (trambovka) qisiladi. Bu esa o`z navbatida yerga ulagichni oqish qarshiligi 
kamaytiradi va metall iqtisodiy tejamni oshiradi. 
Sun'iy yerga ulanishlar sifatida elektr o`tkazuvchi betonlar ham qo`llanilishi 
mumkin. Tabiiy yerga ulagichlar sifatida yerda o`rnatilgan suv trubalari va boshqa 
metall trubalar (yonuvchi suyuqlik, yonuvchi va portlash xavfli gaz trubalaridan 
tashqari) qo`llaniladi. Shu bilan bir katorda binolarning metall temir beton 
qonstruktsiyalari yerga ulan ganlari kabellarning kurgoshin kobiqlari gidrotexnik 
inshoatlarning metall qismlaridan ham qo`llaniladi. Podstantsiyalarda va liniyaga
chikuvchi tayanchlarning yerga ulovchilari qo`llanilib bu qurilmalar liniyani 
chaqmoqdan himoyalovchi trosslariga ulangan bo`ladi. 
Sun'iy paytlarda tabiiy yerga ulagichlar sifatida xavoda elektr uzatish liniyalarida 
tayanchlarning temir-beton fundamentlari qo`llanilmoqda. Kapiliyarlik xususiyati 
bilan beton suv tomchilarini va namlikni simirib armaturalari qarshiligi kamayib 
o`tkazuvchan bo`lib turadi. Kachiligi-elektr bilan bog`liq bo`lmagan personalarni 
bu yerga ulagichlarda ishlashi va bu ulagichlarning yerdan ajralish extimolidir 
(ta'mirlashda,almashtirishda)