Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv"

 
7-MA’RUZA 
 
YERGA ULAGICHNI O‘RNATISH. UMUMIY TALABLAR 
REJA: 
1. 
Himmoyalab yerga ulash, qo`llanilishi va ish tamoili. 
 
2. Yerga ulovchilarni turlari.
3.Yerga ulagichlar. 
4.Yerga ulovchi o`tkazgichlar. 
5.Elektr uzatish tarmog‘ida erga ulagichlarni o‘rnatish 
1.
Himoyalab yerga ulash
deb- oldindan ko`ra bilib yerga elektr bog`lanish 
yoki uning ekvivalentligiga bog`lanishi bo`lib, metall tok o`tkazmaydigan qismlarda 
fazalarni korpusga qisqa to`tashishi bo`lganda paydo bo`ladigan kuchlanishlardan 
himoya qilishga aytiladi. Yerni ekvivalenti daryo suvi yoki dengiz suvi, toshkumir va 
boshqalar hisoblanadi. 
qo`llanilishi
- elektr qurilmalarning qorpuslariga va boshqa tok o`tkazmaydigan 
qismlariga bevosita tegib ketishida tok urish xavfidan himoya qiladi. Himoyalab 
yerga ulagichlar ishchi va yashindan himoyalab yerga ulovchilarga bo`linadi. Ishchi 
yerga ulagichlar oldindan ko`ra bilib elektr zanjirlarning yakka nuqtalarini yer bilan 
bog`lashdir. Masalan: generator chulg`amlarining neytral nuqtalarini kuch va 
o`lchov transformatorlarni yey so`ndiruvchi apparatlar uzoq elektr uzatish liniyalari 
yordamida kundalang kompensatsiya qiluvchi reaktorlarni hamda yerni faza yoki 
teskari o`tkazgich sifatida qo`llanilganda. 
Ishchi yerga ulagichlar
elektr qurilmalarning normal yoki avariya ish 
rejimida talab etiladigan ish sharoitini ta'minlash uchun foydalaniladi va tug`ridan-
tug`ri yoki bo`lmasa maxsus apparatlar teshib o`tuvchi saqlagichlar razryadlovchilar 
registorlar orqali bajariladi. 
Yashindan himoyalovchi yerga ulashlar yashin qabul qiluvchilar va 
razryadlovchilarni yashin toklarini yerga o`tkazib yuborish uchun oldindan kura turib 
yer bilan bog`lovchilarga aytiladi. 
Ishlash tamoili
- qorpusga qisqa to`tashuv bo`lganda tegish va kuch lanishini 
xavfsiz kiymatgacha tushiradi. Bu esa o`z navbatida yerga ulanuvchi qurilmani 
potentsialini kamaytirish orqali amalga oshiriladi. Qo`llanilish chegarasi - 1000V 
gacha o`zgaruvchan toklarda uch o`tkazgichli neytrali izolyatsiyalangan bir fazali 
ikki o`tkazgichli yerdan izolyatsiyalangan hamda o`zgarmas tokda ikki o`tkazgichli 
manbaning chulg`amini o`rta nuqtasi izolyatsiyalangan tarmoklarda qo`llaniladi. 
1000 Vdan yuqori kuchlanishda esa o`zgaruvchan va o`zgarmas tokda 
neytrallarning istalgan rejimida yoki manbani chulg`amini o`rta nuqtasida 
qo`llaniladi. 
Himoyalab yerga ulashlar o`ta sodda va shu bilan bir paytda tok o`tkazmaydigan 
qismlarida kuchlanishni paydo bo`lishida tok urishdan effektli himoya qilish tadbiri 
hisoblanadi.