Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

FRANSUZ TEATRI 
1715-yili Lyudovik XIV ning o'limi bilan katta bir davrga yakun yasaldi. 
Absolyutizm tuzumi oxir oqibatda mamlakatni xarob qilganligi ma'lum bo'ldi. 
Fransuz ma'rifatparvarlari nodonlikni qoralab, ommaga bilim tarqatish uchun 
kurashdilar. Eski tuzumni asoslashga qaratilgan, taraqqiyotga to'siq bo'luvchi har 
qanday urinish qoloqlik, johillik, nodonlik deb e'lon qilindi. Deni Didroning 
tadqiqotlari tufayli olamga materialistik qarash nuqtayi nazarining shakllanishiga 
asos yaratiladi. 
Ma'rifatparvarlik teatri rivojida fransuz teatri yangi davr ochdi. Volter fransuz 
ma'rifatparvarligi ilk bosqichining eng yirik namoyondasi sifatida maydonga 
chiqqan. 
VOLTER (1694-1778-y.) 
Fransua Mari Arue Volterning padari buzrukvori yirikkina mansabdor yurist, 
onasi eski dvoryanlar xonadonidan chiqqan kishilar bo’lishgan. Volter bolaligidan 
yaxshi bilim oladi, hurfikrli aslzodalar to'garagi ishtirokchisiga aylanadi. Uning 
o'smirlik chog'ida yozgan hajviy she'rlari hokimiyat doirasida shov-shuv 
ko'tarilishiga sabab bo'ladi, Bastiliya istehkomida o'n bir oy avaxtada yotadi, 
o'zining «Edip» degan birinchi pyesasini shu yerda yozadi. 1726-yili bir aslzoda 
bilan urushib qolishi bahonasida yana Bastiliyaga qamaladi, so'ng uni fransiyadan 
chiqarib yuboradilar. Volter uch yil Angliyada yashab, Shekspir asarlarini keng 
o'rganadi, falsafiy va estetik qarashlarini shakllantiradi. 
Volter klassitsizm dramaturgi bo’lgani holda Shekspir ijodining ko'pgina 
jihatlarini o'ziga singdirolmaydi. Boshqa fransuz ma'rifatparvarlari kabi Volter 
ham Shekspir asarlariga xos o'ta fo-jiali voqealarni qabul qilolmaydi. Shunday 
bo'lsa-da, u Shekspir asarlaridan fransuz tiliga tarjima qilib, u haqdagi fikrlarini 

---

 
e'lon qilib, ulug' ingliz dramaturgini fransuzlarga tanishtirgan ma'rifatparvarlardan 
biri bo'ldi. 
Volter deyarli barcha janrlarda qalam tebratgan. Lekin o'zini, avvalo, dramaturg 
deb hisoblar edi. U tragediya, komediya, libretto kabi janrlarda 54 ta dramatik asar 
yaratgan. Shulardan o'ttiztasi tragediya, ya'ni u tragediyanavis shoir sifatida 
shuhrat topdi. Uning «Zaira», «Brut», «Yuliy Sezar», «Muhammad», 
«Semiramida», «Meropa», «Tankred», «Xitoylik yetim», «Skiflar» kabi 
tragediyalari fransuz ma'rifatparvarlik dramaturgiyasida yangi davr ochdi. 
Volter qahramonlari shunchaki burch tuyg'usiga tobe kishilar emas. Ular 
burchni o'zlari va o'zgalar boshiga yog'ilgan baloyi taqdir o'rnida qabul qiladilar. 
Volter qahramonlari mavjud tarti-botga qarama-qarshi qo'yilgan holatda 
ko'rinadilar. 
Fransuz ma'rifatparvarligi amaliyotida Volterning yo'l-yo'riqlari uzoq vaqt 
yashashda davom etdi. Lekin bu hol yangi yorqin iste'dodli shogirdlarning yetishib 
chiqishi va ustozdan o'zib ketishiga monelik tug'dirmadi.