9 – мавзу: фалсафий антропология (инсон ҳАҚидаги таълимот) Инсон муаммосининг фалсафий талқини

Инсоннинг табиий-тарихий келиб чиқиши тўғрисидаги фалсафий концепциялар 
то XIX асрнинг охирига қадар фақат мушоҳадалардан иборат бўлиб, ҳеч қандай исбот-
далилларга эга эмас эди. Бироқ илмий маълумотларнинг тўпланиши билан мазкур 
ѐндашув илмий ҳамжамиятда тобора кўпроқ устунликка эга бўла бошлади. 
Антропогенезнинг тадрижий хусусияти ҳақидаги табиий-илмий тасаввурларнинг 
шаклланишида Жан Ламаркнинг (1744-1829) «Зоология фалсафаси» деб аталган ва 1809 
йилда эълон қилинган асари муҳим босқични ташкил этди. 
Одамнинг келиб чиқиши ҳақидаги табиий-илмий қарашларнинг узил-кесил 
тасдиқланишида Ч.Дарвиннинг «Табиий танланиш натижасида турларнинг келиб 
чиқиши» (1859) ва «Инсоннинг келиб чиқиши ва жинсий танланиш» (1871) каби 
асарларида баѐн этилган эволюция назарияси ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлди. 
Антропогенез 
жараѐнида 
ижтимоий 
олимларнинг 
роли 
Ф.Энгельс 
антропогенезнинг меҳнат назариясида («Маймуннинг одамга айланишида меҳнатнинг 
роли», 1873-1876) ўз аксини топди. Унинг моҳияти «Меҳнат-инсонни яратди» деган 
формулада ифода этилган эди. 
Бундан 100-150 минг йил илгари неоантроплар – ҳозирги биологик типдаги 
одамлар пайдо бўлади. 
 
Ҳаётнинг мазмуни ва унда инсоннинг вазифаси. Суицид ва 
парасуициднинг олдини олишда тарбиянинг роли 
Фалсафа инсон ҳаётининг маъноси ва мазмуни деганда аввало, инсоннинг дунѐда 
ўзининг бошқа кишиларга кераклигини англаб яшашини, унинг ҳаѐтда ўз йўлини тўғри 
белгилаб, ҳаѐтда ўз ўрнини тўғри топишини, қилган яхши ва эзгу ишларининг беиз 
кетмаслигига ишонч ҳосил қилиб, ўз меҳнатига яраша жамиятда иззат-икромга эга 
бўлишини, унинг меҳнатига бошқалар ҳурмат билан қараб, унинг қадр-қимматини жойига 
қўйишини, унинг меҳнати ва ишлари қадрланишини, унга берилган умрининг самарасиз 
ўтмаганлигини тушунади. 
Инсон ҳаѐтининг маъноси, аслида, ҳар бир киши ўзининг камолотга томон доим 
бетўхтов, узлуксиз ҳаракат қилиб, интилиб яшашидир. Лекин унинг камолотга етдим, деб 
унга интилиш, ҳаракат қилишдан тўхташи, инсоннинг ўз-ўзини маҳв этлишидир. 
Инсон ҳаѐтининг қадр-қиммати эса ўз ҳаѐтини онгли ва мазмунли қуриши, маълум мақсадлар асосида 
яшаши, шу мақсадлари йўлида курашиши, бошқа кишиларга нафи ва ѐрдами тегиши, ўзидан, аввало, яхши 
ишлар, яхши ном қолдириши, ўз ишлари ва ҳаѐтни давом эттирувчи тарбиялаб ўстириши, эли, юрти ватани 
манфаатлари учун курашиши, савоб ишларни кўп ва хўп қилиши асосида қарор топади. Лекин бунинг учун 
у ѐшлигидан қунт ва сабот билан ўқиш, илм-маърифат ўрганиши, юксак маънавиятли бўлиб камол топиши 
зарур. Шундагина у комил инсон бўлиб етишади.