9 – мавзу: фалсафий антропология (инсон ҳАҚидаги таълимот) Инсон муаммосининг фалсафий талқини

Инсоннинг моҳиятини фақат ѐ унинг ижтимоий жиҳатларидан келиб чиқиб 
таърифлаш, ѐки уни табиий биологик ва руҳий-маънавий жиҳатларидан ажратган ҳолда 
тасаввур қилиш бир томонлама ва нотуғридир. Инсон муаммосини таҳлил қилишда ҳам 
табиий-биологик, ҳам руҳий-маънавий ва ҳам ижтимоий омилларнинг ўзаро бирлигига 
асосланиб ўрганиш тўғри бўлади. Чунки инсон организмида модда ва энергия 
алмашинуви, танасининг тўқима тузилиши, тана аъзоларининг функциялари, ундаги 
рефлекслар, инстинктлар, асаб тизими, танадаги қон айланиши, тананинг атроф-муҳиятга 
мослашуви, ундаги ҳаѐт жараѐнининг таъминланиши ва шу кабилар табиий биологик 
жиҳатлардир. Булардан ташқари, яна ундаги овқатланиш, модда алмашинуви, зурриѐд 
қолдириш ва шулар кабилар ҳам табиий-биологик хусусиятлардир.
Инсоннинг бу кўриб чиққан табиий-биологик, руҳий-маънавий ва ижтимоий 
жиҳатларининг ҳеч бири инсонда алоҳида мавжуд бўлмай, балки улар ўзаро бир-бирлари 
билан чамбарчас боғланиб кетган бўлиб, улар ўзаро таъсир ва акс таъсирда бир-бирини 
ривожлантириб, бойитиб, такомиллашиб, ўзгариб боради.
 
Фалсафа ва фанда антропогенез муаммоси. Антропогенезнинг замонавий 
концепциялари 
Инсоннинг келиб чиқиши энг мураккаб ва жумбоқли феноменлардан бири 
ҳисобланади. Қадим замонлардан бошлаб ушбу феноменни тушунтиришда бир-бирига 
қарама-қарши бўлган икки парадигма мавжуд: инсоннинг худо томонидан яратилганлиги 
ғояси ва табиий тарихий эволюция ғояси. 

---

Ибтидоий мифларда одамларнинг келиб чиқиши кўпинча мифик қаҳрамонларнинг 
трансформацияси, тотем аждодлар, бутун мавжудот яратилган мифик даврдаги 
персонажларнинг трансформацияси натижаси ѐки уларнинг ижод маҳсули сифатида 
тасаввур этилади. 
Креацианизм бугунги кунда ҳам кенг тарқалган. Бир қатор мамлакат(давлат)ларда 
инсоннинг келиб чиқиши ҳақидаги креацианистик ва эволюцион қарашларни мактабларда 
ўқитиш масаласида кескин кураш бормоқда. 
Кейинги пайтда «космик тажриба» назариялари пайдо бўлдики, уларнинг 
марказида ҳам одамнинг яратилганлиги ҳақидаги ғоя туради. Диний талқинлардан фарқли 
ўлароқ, ушбу назарияларда инсон қандайдир ўзга планетага мансуб цивилизация 
томонида яратилган деб тасдиқланади.