5-laborotoriya mavzu: Teri, terini hosila organlari va nafas olish organlarini preparovka qilish Teri qoplami

11- rasm.
Qoramol o‘pka-
snning bronxial shoxchasi: 
1—
kekirdak;
2—
kekirdakning
ikkita shoxchaga bo‘linishi;
3 —
asosiy broix; —bronxlar; 5—
traxial^ bronx.
ladi. Bular alveolalar bilan tugaydi. Bronxlar, bronx va alveolalar 
yo‘llarining hammasitebranuvchiepiteliy bilan qop-langan. Alveolyar 
pufakchalar bir qavatli epiteliy hujayra-sidan iborat bo‘lib, ular havoni tez 
almashtirib turadi. Bronx-lar keng tarqalgan joyda biriktiruvchi 
to‘qimalar ko‘p bo‘ladi, chunki ular asosiy tayanch hisoblanadi.
O’pkaning usti seroz parda — plevra — pleura pulmonalis bi-lan 
qoplangan. U bevosita o‘pkaning ustini o‘rasa, 
visseral plevra
—pleura 
visceralis, qovurg‘a tomonga o‘tib borsa, 
pariyetal plevra (qovurg‘a 
plefasi) 
— pleura parictalis deyiladi. Shuning uchun ham plevra o‘pka 
bo‘laklariga o‘xshash qismlarga bo‘linadi. Har ikkala o‘pka orasidagi 
plevra 
oraliq plevra 
— pleura mediastinalis deyiladi. Diafragma 
tomonga o‘tadigan plevra 
dia-fragma plevrasi 
— pleura diaoragmatica 
deyiladi. Ko‘krak bo‘sh-lig‘idagi seroz pardaning ichki seroz suyuqligi — 
liquor pleurae bilan to‘lgan. Bu suyuqlik o‘pkaning yengil ishlashi 
uchun yordam beradi.
O’pkaning og‘irligi har xil hayvonlarda turlicha bo‘ladi. Qo-ramollar 
o‘pkasi 4 kg gacha bo‘lib, uchki qismi ikki bo‘lakka bo‘-lingan, qorako‘l 
qo‘ylarda ham bo‘laklari xuddi shunday. Kavsh qaytaruvchi hayvonlarning 
o‘pkasi oqimtir rangda, cho‘chqalar-ning o‘pkasi ham kavsh 
qaytaruvchilarnikiga o‘xshashroq bo‘ladi. Bir tuyoqlilarning o‘pkasi, 
yurak va diafragma bo‘laklari bir-biriga qo‘shilgan. Qoni chiqarib 
yuborilgan o‘pkaning rangi oqimtir-qizg‘ish bo‘lib, og‘irligi 4 kg keladi.
Nafas olish organlarining tarixiy va embrional rivojlanishi
Turli hayvonlarning nafas olish organlari evolyutsiya dav-rida ancha 
takomillashgan. Bu davrda atrofdagi muhit asosiy rol o‘ynagan. 
Suvda 
yashovchi 
hayvonlarning 
nafas 
olish 
organi 
quruqlikda 
yashovchinikidan butunlay farq qiladi. Shunday qi-lib, turli sharoitda 
yashovchi hayvonlarda nafas olishning har xil .tipi vujudga kelgan.
Diffuz nafas olish. Bu tipdagi nafas olish bir va ko‘phu-jayralilarda 
uchraydi, bunday hayvonlar tanasidagi hujayra-lar yordamida nafas oladi 
va chiqaradi. Ularning qon aylanish sistemasi bo‘lmaydi.
Teri orqali nafas olish. Bu tipdagi nafas olish tuban hay-vonlar 
(yumaloq chuvalchanglar), ba’zi hasharotlar, baliqlar va baqalar uchun 
xos. Ular terisi orqali nafas oladi.
Ichaklar orqali nafas olish. Ba’zi suv hayvonlari suvni ichaklariga 
yutib, yana chiqaradi. Suvda erigan kislorod ichak de-vorida zich 
joylashgan qon tomirlariga tegib, ularga so‘riladi, ichakdan chiqayotgan 
suv bilan esa karbonat angidrid chiqib keta-di. Ba’zi baliqlar (laqqa, 
vyun) ana shunday nafas oladgG (12-rasm.).

---

12-rasm. 
Nafas olish uchun har xil 
moslashish sxemasi. 
A— 
halsali chuvalchang: /—old qismi; 2—terining nafas 
olish o‘simtalari; 
3—
ket qismi; 
V—
sela-xining jabra 
apparati: 
4—
hid bilish organi; 
5—
tanglay-kvadrat tog‘ayi; 
6—
purkagichi; 7— jabra yoriqchalari; 
8—
halqumi; 
9—
qizilo‘ngachi.
Jabra orqali nafas olish. 
Bu tipdagi nafaye 
olish 
jabrali hayvonlarga xos. Jabra 
apparati 
ichki 
va 
tashqi 
qismlarga bo‘li-nadi. Tashqi 
jabralar bir qancha tukdan 
iborat bo‘lib, ularda mayda qon 
tomirla-ri ko‘p. Bunday nafas 
olish 
ko‘p 
qanotli, 
ikki 
yoqlama nafas oluvchi baliqlar 
va boshqa hayvonlarning em-
brionlik davriga to‘g‘ri keladi. 
Ichki 
jabra 
bilan 
nafas 
oluvchilarda qon tomirlari zich 
joylashgan bo‘-ladi. Baliqlar 
suvni 
og‘zi 
orqali 
olib, 
jabrasidan chiqaradi. Suvda 
erigan 
kis-lorod 
qon 
tomirlariga 
tegib, 
qonga 
so‘riladi, jabradan chiqayotgan 
suv bilan karbonat angidrid 
chiqib ketadi. Bunday nafas 
olish 
baliq 
va
lansetniklarga
xos.
Traxeya orkali nafas 
olish. Bu tipdagi na