5-laborotoriya mavzu: Teri, terini hosila organlari va nafas olish organlarini preparovka qilish Teri qoplami



Download 1,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/13
Sana01.11.2022
Hajmi1,06 Mb.
#858877
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
5-laborotoriya mavzu



5-laborotoriya mavzu: Teri, terini hosila organlari va nafas olish organlarini preparovka qilish
Teri qoplami 
— integumentum commune, ya’ni teri hayvonlar tanasini tashqi tomondan o‘rab 
turadigan, murakkab tuzilgan pardadir. Organizmning tashqi muhit bilan bog‘lanishida ham teri 
muhim rol o‘ynaydi, chunki hayvon organizmi tashqi muhit ta’sirlarini sezadi va unga tegishli javob 
beradi. Teri qop-lami organizmni har qanday mikrob, bakteriya va boshqa yot nar-salardan saqlash 
uchun ham katta to‘siq hisoblanadi. Teri retsep-tor (qabul qiluvchi) nerv hujayralarining uchlari orqali 
ichki organlarni tashqi muhit bilan bog‘lab, ularning bir butunligi -ni ta’minlaydi. Teri qoplami 
faqat himoya vazifasini emas, balki ta’sirini sezish vazifasini ham bajaradi. Teri qoplami ko‘pgina 
fiziologik funksiyalarni bajarishi bilan bir qatorda organizmning muhim sistemalari: masalan, siydik 
ayirish or-ganlariga yordam beruvchi ter bezlari orqali, qon aylanish sis-temasi bilan, o‘zidagi juda 
ko‘p qon tomirlari orqali nafas olish organlari bilan ham chambarchas bog‘langandir. Suvda va 
quruqda yashovchi hayvonlarning uchdan ikki qismi teri orqali nafas oladi.
Teri qoplami tana to‘qimalarini qurib qolishdan, har qanday ximiyaviy ta’sirdan, sovuq va 
issiqdan saqlashda ham muhim
vazifa bajaradi. Teri yog‘larni va zapas qonni saqlashda ham katta rol o‘ynaydi. Teri turli 
sharoitda yashaydigan hayvonlar-da har xil tuzilgan va shu sharoitga moslashgan bo‘ladi. 
Masa-lan, baliqlar terisi qushlarnikidan, ularnnki esa sut emizuv-chilarnikidan butunlay farq 
qiladi, chunki baliqlar terisi muguzlangan tangachalar bilan qoplangan, suvda suzganda ular 
yirtylib ketmaydi, qushlarning terisi har xil par bilan qop-langan bo‘lib, uchish uchun 
moslashgan bo‘ladi. Sut emizuvchilar terisi ham har xil — mayin, dag‘al, nina 
shaklidagi (tiprati-kanda) jun bilan qoplangan.
Teri qoplamining o‘zgarishidan bir qancha muhim hosilalar kelib chiqadi. Ular 
organizmda xilma-xil funksiya bajaradi. Shox moddaga aylangan (tuyoq, shox, tirnoq, 
pix, jun, tish, sut bezlari, yumshoq tovon, ter, yog‘, moy bezlari) ana shunday organ-larga 
knradi. 
YOG

bezlari yog‘li suyuqlik ishlab chiqaradi va teri-ni qurib qolishdan va elastik 
holatda saqlaydi. 
YOG

bezlari zapas yog‘ to‘playdi, sut bezlari esa yangi tug‘ilgan 
bolaning o‘sishi uchun eng zarur bo‘lgan sut ishlab chiqaradi va hokazo.
TERINING TUZILIShI 
Har xil hayvonlarning terisi turlicha tuzilgan. Ba’zi hay-vonlar (qoramol) terisijuda 
qalin, qo‘y va echkilar terisi yupqa bo‘ladi. Bitta hayvonning terisi ham har xil joyda 
turlicha qalinlikda, masalan, bosh, yelka, bo‘yin terisiga qaraganda qo‘l-tiq, chov terisi 
ancha yupqa, umuman hayvon tanasining qaysi qismi tashqi muhit bilan yaqindan 
bog‘langan bo‘lsa, o‘sha joy-ning terisi qalin bo‘ladi.
Umurtqali hayvonlar terisi murakkab tuzilgan bo‘lib, 3 qatlamdan: 1) ustki qatlam — 
epidermis; 2) asosiy qatlam; 3) teri osti qatlamidan iborat.
Terining ustki qatlami epiteliy to‘qimalaridan tuzilgan bo‘lib, undan muguzlashgan bir 
qancha organlar kelib chi^adi. Qolgan ikkita qatlam esa biriktiruvchi to‘qimadan iborat bo‘-
lib, mexanik ahamiyatga ega.
Epidermis —epidermis (1-rasm) terining eng muhim va mu-rakkab qatlami bo‘lib, tana 
hamda asosiy terini tashqi muhit-dan himoya qiladi, shu bilan birga bu qatlamdan har xil 
tuzil-gan muguzlashgan organlar ham kelib chiqadi. Epidermis qatlami tez rivojlanishi bilan 
bir qatorda o‘zidan shox modda hosil qiluvchi keratin ishlab chiqaradi. Epidermis qatlami 
doi-mo nobud bo‘lib, yana yangilanib turadi. U hamma vaqt almashi-nib turishi sababli teri 
kirlanishdan va har xil parazitlar-dan tozalanadi. Hayvonlarning ba’zi joylarida saqlanib 
qolgan bu o‘lik epidermis terida qotib qolib, katta-katta parcha bo‘lib tushadi. Natijada 
organizmda moddalar almashinuvi bu-ziladi va har xil teri kasalliklari paydo bo‘ladi. 
Shuning uchun hayvonlarni doim toza saqlash kerak.
Asosiy, ya’ni chin teri — derma, (s/cutis, cornea) Bunday atali-
1- rasm. 
Teri qoplami.
L-tuzilish sxemasi (I. P. Osipovdan); / - epidermis; // - ternning asosi- 
/// - teri osti qavati; 
IV- 
sezuvchn jun;K-K' - qoplovchi jun va uning fo1- 
likulasi; / - jun poyachasi; 
2 - 
jun ildizi; 
3 - 
jun piyozchasi; 

- jun so‘rg‘nchi- 
■> ~ 
jun g‘ilofi; 
6
ildiz xaltachasi; 7 yog‘ b z ;

b
9
l - jun g‘ilofi; b - ildiz xaltachasi; 

- yog‘ bezi; Ya - ter bezi- 
9 — 
junni k?-taruvchn muskul; /0 - 
jun xaltachasi bo‘shlig‘i: // _ yangi jun; 
12 
-almashuvchi 
JUN
-
III
15 16
lardagi sezuvchi jun.


Shiga sabab shuki, unda har xil nerv va qon tomirlari, limfa tomirlari juda 
ko‘p bo‘ladi. Asosiy qatlamning tayanchi birik-tiruvchi to‘qimadir. 
Biriktiruvchi to‘qimaning tolalari har to-monlama joylashib, bir-biriga 
zich o‘ralgan bo‘ladi. Asosiy te-rida bir qancha ter bezlari, jun 
xaltachasi, jun ildizi, yog‘ bezlari bo‘ladi. Bu qatlamning qalinligi 
hayvonlarning sog‘lig‘iga, parvarish qilinishiga, yashash sharoitiga va 
jinsiga bog‘liq. Urg‘ochi hayvonlarning terisi erkaklarnikiga qaraganda 
ancha yupqa bo‘ladi.
Teri osti qatlami — subcutis asosiy terining ostida joylash-gan bo‘lib, 
siyrak 
biriktiruvchi 
to‘qimadan 
tuzilgan. 
Terining 
harakati, 
cho‘ziluvchanligi shu qatlamning tuzilishiga bog‘liq. Bo‘yin terisi 
serharakat, suyakka yaqin joydagi teri kam hara-kat, chunki bu yerda teri 
osti qatlami juda yupqa bo‘ladi. Shuning uchun bunday joylarda 
shilimshiq xaltachalar bo‘lib, ular ish-qalanishni kamaytiradi. Ko‘pchilik 
sut emizuvchi hayvonlar te-risining ostida yog‘ bezlari bo‘lib, ular — 
glandula adiposa deyi-ladi. Bu bezlar yog‘ to‘plash uchun xizmat qilib, 
cho‘chqalarda va suvda yashovchi sut emizuvchilarda yaxshi 
rivojlangan. To‘plangan yog‘ hayvonlar uchun zapas oziq hisoblanadi. 
Hayvonlar yoz va kuz vaqtida terisi ostida juda ko‘p yog‘ to‘plab, qish 
oylarida sarf qiladi. 
YOG

to‘planishi ham hayvonlar jinsiga bog‘liq. 
Urg‘ochi hayvonlarda yog‘ to‘planish protsessi yaxshi boradi, chunki 
bola tu-g‘ib, uni o‘stirishda yog‘ muhim rol o‘ynaydi. Teri osti 
yog‘lari-ning fiziologik ahamiyati ham katta, chunki ular issiq va so-
vuqni ko‘p o‘tkazmaydi.

Download 1,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish