15
kоrpоrаsiyalаr (GK) OAVlar vа kоmmunikаsiya vоsitаlаri
аnа shulаr sirаsigа
kirаdi.
xalqaro tashkilotlar (XT) - muayyan maqsadlarga erishish uchun kelishuvlar
asosida tuzilgan davlatlararo yoki nodavlat tabiatdagi birlashmalar, ular o‗z
navbatida xalqaro hukumatlararo (davlatlararo) tashkilotlar tomonidan bo‗linadi.
Xalqaro nodavlat (nodavlat, jamoat) tashkilotlar;
- transmilliy (transmilliy yoki xalqaro) korporatsiyalar (TMK), global
korporatsiyalar (GK);
- xalqaro ekstremistik guruhlar (xalqaro nodavlat tashkilotlarning maxsus
turi);
- ommaviy axborot vositalari (ommaviy axborot vositalari)
- geosiyosiy
jarayonning mustaqil aktyori.
Shu bilan birga, xalqaro maydondagi yangi geosiyosiy aktyorlar
faoliyatining ahamiyati va roli tobora ortib borayotganiga qaramay, bizning
fikrimizcha, ular hanuzgacha geosiyosiy jarayonning ikkinchi darajali sub'ektlari
bo‗lib, davlat esa geosiyosiy jarayonning asosiy ishtirokchisi bo‗lib qolmoqda.
4.
Inson
. Har qanday geosiyosiy g‗oyalarni amalga
oshishi unda kishilarning
ishtirokisiz mumkin emas. Kishilik jamiyati, unda ishtirok etayotgan kishilik
birlashmalari, uyushmalari rang - barang, murakkab bo‗lib, ularning ichida
geosiyosiy
ahamiyatliligi bilan etnos, irq, millat muhim ahamiyat kasb etadi.
Ularning manfaatlari, intilishlari turli mazmundagi geosiyosiy harakatlarga sabab
bo‗ladi.
Gеоsiyosiy аktоrlаr mаsаlаsi ―hududiy tаsаvvur‖ (
represantations of space
)
vа ―mаkоn аmаliyoti‖ (
special practices
) tushunchаlаri bilаn bоg‗liq rаvishdа
o‗rgаnilаdi vа yoritilаdi. Shu bilan birga, geosiyosiy makon formatidan, aktorning
kelib chiqish xususiyatidan qat‘iy nazar, aktorning asosiy maqsadi ushbu makonda
rivojlanish uchun hayotiy va zarur bo‗lgan resurslarni rivojlantirishdir. Resurslarni
insoniyat jamoalarining yashashi va rivojlanishi vositasi sifatida tushunish kerak.
Ushbu resurslarga tabiiy resurslar (xom ashyo), tabiiy va ijtimoiy resurslar (aholi),
ijtimoiy resurslar (siyosiy va iqtisodiy tizim elementlari), aqliy resurslar (hayot
tamoyillari va hukmron mafkura) kiradi. Resurslarni ishlab chiqish zarurati ma'lum
bir xarakterdagi aktor tomonidan amalga oshiriladigan
geosiyosiy makonning
o‗ziga xos turini boshqarish sohasidagi o‗zgarishlar bilan bog‗liq. Shuni ta'kidlash
kerakki, davlatning umumiy quvvati hajmiga qarab, bunday o‗zgarishlar nazorat
zonasining kengayishi (ekspansiyai) yoki torayishi (kontraksiya), kamayishi
shaklida amalga oshirilishi mumkin.
Turli xil bo‗shliqlar mavjudligiga asoslanib, navbati bilan farqlanadi:
- ekspansiya yoki kontraksiya turlari:
geografik, iqtisodiy, axborot-
kibernetik va axborot-mafkuraviy;
16
- ekspansiya yoki kontraksiya darajalari: kengayish yoki qisqarish hajmi va
miqyosiga qarab - global daraja, mintaqaviy daraja va mahalliy daraja.
Xulosa qilib aytganda,
birinchidan
, hozirgi kunda biz
geosiyosiy jarayonda
yangi aktorlarning paydo bo‗lishi va xilma-xilligi bilan ajralib turadigan jahon
tartibi tizimida sezilarli o‗zgarishlarga guvoh bo‗lishimiz mumkin;
ikkinchidan
, shu bilan birga, davlat geosiyosiy jarayonning asosiy (yetakchi)
ishtirokchisi bo‗lib qolmoqda. Geosiyosiy jarayonning boshqa barcha aktorlari
ikkinchi darajali aktorlardir;
uchinchidan
, har qanday dunyo tartibi akyorlar, birinchi navbatda davlatlar
ierarxiyasi bo‗lib, unda davlat tegishli joy yoki darajani egallaydi (davlatning
geosiyosiy holati);
to„rtinchidan
, davlatning geosiyosiy holati
uning umumiy kuchi va
davlatning geosiyosiy jarayonning ma'lum bir tarixiy davrida harbiy, iqtisodiy,
demografik, axborot-kibernetik va axborot-mafkuraviy makonda kengaytirish
(ekspansiya) yoki qisqartirish (toraytirish) qobiliyati bilan belgilanadi;
beshinchidan
, kengayish yoki qisqarish hajmi va miqyosiga qarab, global,
mintaqaviy va mahalliy darajalari farqlanadi;
oltinchidan
, faqatgina qudratli davlatgina mutlaq geosiyosiy kuchga ega, bu
uning global miqyosda kengayishiga va geosiyosiy jarayonning ma'lum bir tarixiy
davrida jahon tartibi tuzilmasining shakllanishiga sezilarli ta'sir ko‗rsatishiga
imkon beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
