Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

5-
 
BOB. DONLARNI MAYDALASH YA 
UNING NAZARIY QONUNI 
Maydalash jarayonining umumiy qonuni 
Maydalash nazariyasi ikkita gipotezadan iborat boiib: birinchisi 
donning «yuza» qismini maydalash 1867-yilda Rittinger tomonidan va 
ikkinchisi - «hajmli» maydalash gipotezasi 1874-yilda V.L. Kirpichev 
tomonidan taklif qilingan. Qattiq jismni maydalash natijasida u bir 
qancha mayda zarrachalarga ajralib, yangi yuzalar paydo bo‘ladi. 
Maydalash - jismni bosib-yanchish, unga zarba berish, siqish, surish 
jarayonlari orqali amalga oshiriladi, bu holda jismda siqilish va surilish 
deformatsiyasi paydo bo‘ladi. Tashqi kuch ta’siri ostida jism 
taranglashadi, bu jismda mayda darslar paydo boiishiga olib kelib, yuz 
bergan buzilish (parchalanish) sababli, u yangi zarrachalarga aylanadi. 
Materialning mustahkamligini bartaraf qilishga, molekulalar orasidagi 
zanjirli bog‘lanishni parchalashga sarf bo‘lgan quvvat yangi yuza hosil 
bo‘lishiga, uning bir necha qismga bo'lishini, ishqalanishi natijasida 
maydalovchi uskunaning ishchi qismi barcha sarf bo‘lgan quwatlarni 
hisobga olgan holda R.A, Rebinder, quyidagi umumiy maydalash 
qonunini beradi: 
K
'
V
 
A = A , . + i n
— ----------------- и 
m A S a
«
u 
2
E
bu yerda: A
0
- maydalash uskunaning deformatsiyasi va uning 
emirilishiga sarf bo‘lgan quvvat; 
m
u
- maydalanish jarayonlarining soni; 
5 - materialning jiddiy taranglashishi;
( o - l sm
2
yangi yuzani hosil boMishi uchun sarflangan quvvat;
AS=S
b
- S
o
- maydalanish natijasida hosil bo‘lgan yangi yuza- ning 
hajmi; 
a=S
b
/S
o
- materialning maydalanish darajasini hisoblash koef- 
fitsienti; 
E - materialning egiluvchanlik moduli.
141

---

Maydalashjarayoni umumiy qonuniningtahlili shuniko‘rsatadiki, 
maydalash uchun sarf bo'layotgan quvvatni kamaytirish uchun quyidag i 
jarayonlarni amalga oshirish kerak: 
-
parchalanayotgan zarrachaning deformatsiyalanish sonini ka -
maytirish; 
-zarrachani haddan tashqari maydalamasdan, maydalash darajasi 
talabiga javob beradigan darajada bo‘lishiga erishish;
-
maydalovchi mashina ishchi qismlarining mustahkamligi va 
ularning emirilishini oshirish; 
-
jismga maqsadga muvofiq GTI yordamida ta’sir etish nati jasida 
donning mustahkamligini pasaytirib, 5 - maydalangan donning 
parchalanishini kamaytirib, uning egiluvchanlik modulining ahamiyatini
orttirish. Un tortish jarayonida, avvalo, donlarni mayda bo‘lakchalarga 
bo‘lib, ulardan yorma-dunst mahsulotlari olish mak- simal darajada 
boisa, un olish jarayoni ikkinchi darajali hisoblanib, bu jarayon 
maydalashjarayoni deb ataladi. Maydalanish jarayonida hosil bo'igan 
yorma-dunstlarni saralab, ulardan yuqori sifatli yor - malarni ajratib olib, 
so‘ng ularni unga aylantirish jarayoni esa un tortish jarayoni deb ataladi.