Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1.3. S h artn om a sh artlarin i b u zga n lik u c h u n javobgarlik
Taraflarning javobgarligi qonun yoki shartnom a bilan belgilanadi. 
Jum ladan, O'zbekiston Respublikasining «Ijara to'g'risida»gi qonunining 
32-moddasida taraflarning javobgarligi belgilangan. Jumladan, shartnom a 
tuzish tartib in i va sh a rtla rin i buzishda, sh artn o m a m ajb u riy atlarin i 
bajarm aslikda sh artn o m ani bir tom onlam a o'zgartirishda yoki bekor 
qilishda, shartnom ani o'zgartirish va to'xtatish tartibi hamda shartlarini 
buzishda aybdor ta ra f, shuningdek, dav lat idoralarining m ansab do r 
shaxslari qonunda belgilanganidek javobgarlikka tortiladilar.
Y uridik s h a x sla r v a fu q a ro la r o 'zlari y e tk a z g a n z a ra rn i, sh u
jum ladan, boy berilgan foydani O'zbekiston Respublikasi qonunlarida 
belgilangan tartibda to'lashlari shart deb ko'rsatilgan. Fuqarolik Kodeksining 
541-moddasi 3-4-qism larida ijaraga oluvchiga ijara mol-mulkini to'liq 
va o'z vaqtida topshirmaganlik uchun ijaraga beruvchining javobgarligi 
belgilangan. Unga ko'ra:
- 
agarda shartnom ada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, 
mol-mulk barcha m ansub ashyolari va unga aloqador hujjatlar (texnik 
pasport, sifat sertifikati va hokazolar) bilan birga ijaraga topshiriladi. 
A garda bunday m ansub ashyolar va hujjatlar topshirilgan bo'lmasa va 
ularsiz ijaraga oluvchi m ol-mulkdan uning o'z vazifasi bo'yicha foydalana 
olmasa yoxud shartnom a tuzish paytida mo'ljallashga haqli bo'lgan ancha 
narsasidan m ahrum bo'lsa, u ijaraga beruvchidan bunday mansub ashyolar 
va hujjatlarni topshirishni yoxud shartnom ani bekor qilishni, shuningdek 
zararni qoplashni talab qilishga haqli.

---

- agar ijaraga beruvchi ijaraga oluvchiga ijaraga berilgan mol-mulkni 
shartnomada ko'rsatilgan muddatda, basharti shartnomada bunday m uddat 
ko'rsatilgan bo'lmasa, oqilona muddatda topshirmagan bo'lsa, ijaraga oluvchi 
Fuqarolik Kodeksining 331-moddasiga muvofiq bu mol-mulkni undan talab 
qilib olish va ijroning kechikkanligi tufayli yetkazilgan zararni qoplashni 
talab qilish yoki shartnomani bekor qilish va uning bajarilmaganligi sababli 
yetkazilgan zararni qoplashni talab qilish huquqiga ega.
Shuningdek, Fuqarolik Kodeksining 542-moddasiga muvofiq ijaraga 
topshirilgan m ol-m ulkdagi kam chiliklar u c h u n ijaraga beruvchining 
javobgarligi quyidagicha belgilangan.
Ija ra g a b e ru v c h i ija ra g a to p s h ir ilg a n m o l-m u lk n in g u n d a n
foydalanishga to'liq yoki qisman to'sqinlik qiladigan kamchiliklari uchun, 
hatto u shartnom a tuzish vaqtida bular haqida bilm agan bo'lsa ham , 
javobgardir. B unday kamchiliklar aniqlanganda ijarachi o'z xohishiga 
ko'ra:
- ijaraga b eruvchidan yo m ol-m ulkdagi kam chiliklarni tekinga 
b a rta ra f etishni yoki m ol-m ulkdan foydalanganlik haqini m utanosib 
kamaytirishni yoxud mol-mulkdagi kam chiliklarni bartaraf etish uchun 
qilgan o'z xarajatlarini qoplashni talab qilishga;
- ija r a g a b e r u v c h in i o ld in d a n o g o h la n tir g a n h o ld a o 's h a
kam chiliklarni b a rta ra f etishga sarflagan x a ra jatlari sum m asini mol- 
m ulkdan foydalanganlik uchun to'lanadigan haqdan bevosita chegirib 
qolishga;
- shartnomani m uddatidan oldin bekor qilishni talab qilishga haqli.
Ija ra g a o lu v c h in in g ta la b la r id a n y o k i u n in g m o l-m u lk d a g i
kam chiliklarni ijarag a b eru v ch i hisobidan b a rta ra f etish n iy atid a n
xabardor qilingan ijaraga beruvchi ijaraga topshirilgan mol-mulkni tegishli 
holatda bo'lgan boshqa shunday mol-mulk bilan darhol alm ashtirib berishi 
yoki mol-mulkdagi kamchilikni tekinga b a rta ra f etishi mumkin.
Agar ijaraga oluvchining talablarini qanoatlantirish yoxud uning 
kamchiliklarni b artaraf etish xarajatlarini m ol-m ulkdan foydalanganlik 
uchun to'lanadigan haqdan chegirib qolishi ijaraga oluvchi ko'rgan zararni 
qoplamasa, u zararning qoplanm agan qismini to'lashni talab qilishga 
haqli.
Shartnom a tuzish vaqtida ijaraga beruvchi oldindan aytib qo'ygan 
yoki ijaraga oluvchiga oldindan m a ’lum b o ig a n yoxud sh artn om ani 
tu zish d a yoki m o l-m ulkni ija ra g a to p sh iris h p a y tid a u ni k o 'z d a n
kechirganda yoxud uning sozligini tekshirganda ijaraga oluvchi aniqlashi 
kerak boigan kamchiliklar uchun ijaraga beruvchi javobgar bo'lmaydi.

---

Korxona va tashkilotlar o‘rtasidagi m unosabatlarda kechiktirilgan 
ijroni qabul q ilish d an bosh tortish g a fa q a t q onun va sh a rtn o m a d a
belgilangan hollarda yo‘1 qo'yiladi.
Shuningdek, a g a r ijarag a beruvchining yozma ogohlantirishiga 
qaram ay, ijaraga oluvchi mol-mulkdan shartnom a shartlariga yoki mol- 
m ulkning vazifasiga nomuvofiq foydalansa, ijaraga beruvchi shartnom ani 
m uddatidan oldin bekor qilishni va zararning qoplanishini talab qilishga 
haqli (FKning 545-moddasi 2-qismi).
Ijaraga oluvchi shartnom a m uddati tugashi bilan ijaraga olingan 
mol-mulkni o'ziga topshirilgan holatda, normal eskirishini hisobga olib 
yoki shartnom ada belgilangan holatda qaytarishi lozim
A gar ijaraga oluvchi ijaraga olgan m ol-m ulkni qaytarm asa yoki 
kechikib qaytarsa, kechiktirib qaytarilgan barcha vaqt uchun ijara haqini 
to'lashni ijaraga beruvchi talab qilishga haqli. Bu haq ijaraga beruvchining 
ko'rgan zararini qoplam agan taqdirda, zararni to'lashni talab qilishga haqli.
Ijarag a olingan m ol-m ulk o'z vaq tid a qaytarilm aganligi u c h u n
sh a rtn o m a d a n e u s to y k a u n d irish n a z a rd a tu tilg a n ta q d ird a , a g a r 
sh a rtn o m a d a b o shqacha ta rtib belgilangan bo'lm asa, n eu sto y k ad an
tashqari zarar to'liq m iqdorda undirilishi m um kin (FKning 554-moddasi).