am alga oshiradi (k o'ch ar m ol-m ulkka nisbatan), yoki ko'chm as mol-
m u lk q ay si m a m la k a td a jo y la sh g a n b o 'lsa , o 'sh a m a m la k a tn in g
organlari ish yuritadi.
Shaxsning vasiyatnom a qoldirishi, uni o'zgartirishi yoki bekor qilish
la y o q a ti m e ro s q o ld ir u v c h in in g q o n u n c h ilig i b ila n b e lg ila n a d i.
Vasiyatnomaning shakli ham ushbu qonunchilik bilan belgilanadi. Lekin,
shuni ham aytib o'tish lozimki, vasiyatnoma
haqiqiy sanalishi uchun u
tuzilayotgan davlatning qonuniga rioya qilinishi kifoyadir.
1996 yil 29 avgustda qabul qilingan O'zbekiston Respublikasi Konsullik
U stav in in g 3 5 -m o d d asig a b inoan konsul O 'zbekiston R esp u blik asi
fuqarosining vafotidan so'ng undan qolgan mol-mulkni qo'riqlash chora-
tadbirlarini ko'radi.
A gar qolgan mol-mulkning hammasi yoki uning bir qismi buzilishi
m um kin bo'lgan narsalardan iborat bo'lsa, shuningdek, ularning saqlanishi
o'ta qim m atga tushadigan bo'lsa, konsul bu mol-mulkni sotish huquqiga
ega va tushgan pulni tegishli shaxsga jo'natishi shart.
A gar O'zbekiston Respublikasi fuqarosi vaqtincha chet elda bo'lib
va
u erda vafot etsa, konsulga uning pullari va narsalari topshiriladi.
O'zbekiston Respublikasi fuqarolari chet elda ochilgan merosni qabul
qilish huquqiga egadirlar. Chet el davlatining qonunchiligi asosida ochilgan
vorislik huquqi O'zbekiston Respublikasida to'la . ravishda ta n olinadi.
Y u q o rid a a y tilg a n id e k , c h e t eld a O 'z b e k isto n R e s p u b lik a s i
fuqarosining vorislik huquqini himoya qilishda konsullarga m uhim o'rin
ajratilgan. A g ar konsulga O 'zbekiston fuqarosining foydasiga m eros
ochilganligi to'g'risidagi m a’lum ot yetkazilgan bo'lsa, u ushbu m a’lumotni
O'zbekiston Respublikasi Tashqi Ishlar Vazirligiga yetkazadi.
Vorislik ishlari bo'yicha fuqarolar va yuridik shaxslar hozir bo'lm agan
holda va ish yuritishni biron-bir shaxsga topshirm agan bo'lsalar yoki
b o sh q a s a b a b la rg a k o 'ra o'z m a n fa a tla rin i him oya qilishga qo dir
bo'lmasalar, konsullik joylashgan davlat muassasalarida
konsul ularning
nom idan ishonchnomasiz vakillik qilish huquqiga egadir. Ushbu vakolat
ular o'z vakillarini tayinlagunga q ad ar yoki o'z huquq va m anfaatlarini
himoya qilishni o'z zimmalariga olgunga qad ar davom etadi (Konsullik
Ustavining 29-moddasi).
X alq aro b itim la ri asosida k o n su llar vorislikka tegishli boshqa
harak atlar ham qilish huquqlariga egadirlar (meros mulkini qo'riqlash
harakatlari, m eros to'g'risida guvohnoma olish, meros mulkini keyinchalik
m erosxo'rga topshirish uchun qabul qilish va hokazo).
Egasiz qolgan mol-mulk (ingl. heirless property) — fuqarolik huquqida
m u lkdo r ega b o 'lm ag an m ulk (m asalan, m u lk d o r o'z xohishi bilan
m ulkdan
voz kechadi, yoki m ulkdor m a’lum emas va hokazo).
Vorislik huquqida meros qoldiruvchining vafotidan so‘ng merosxo'rlar
bo'lmasa, meros m ulki egasiz mol-mulk bo'lib hisoblanadi. Masalan vafot
etgan shaxsning qonun bo'yicha merosxo'ri yo'q bo'lishi, yoki b a ’zi-bir
sabablarga ko'ra vasiyatnoma qoldirilgan emas, yoki vasiyatnoma haqiqiy
emas deb topilishi mumkin.
O'zbekiston Respublikasi FKning 1157-moddasiga binoan agar qonun
bo'yicha ham, vasiyatnoma bo'yicha ham m erosxo'rlar bo'lmasa yoxud
m erosxo'rlardan hech qaysisi vorislik h uquqiga ega bo'lm asa yoxud
ularning hammasi m erosdan voz kechgan bo'lsa,
meros m ol-mulk egasiz
deb hisoblanadi.
Meros mol-mulk meros ochilgan joydagi m ahalliy davlat hokimiyati
organi yoki fuqarolam ing o'zini-o'zi boshqarish organining arizasi bo'yicha
meros ochilgan kundan e ’tiboran bir yil o'tganidan keyin sudning qarori
asosida egasiz deb topiladi. Meros m ol-m ulk, a g a r uni q o'riqlash va
bo shqarish bilan b o g iiq x a ra ja tla r u n in g q iy m a tid a n oshib k e tsa ,
ko'rsatilgan m uddat o'tishidan oldin egasiz deb topilishi mumkin.
Egasiz mol-mulk u turgan joydagi fuqarolarning o'zini-o'zi bosh
q a rish organi m ulkiga o'tadi, bu organ m o l-m u lk dan
voz k ech g an
taqdirda, davlat mulkiga o'tadi.
Demak, O'zbekiston Respublikasi qonunchiligiga binoan egasiz m ulk
o'zini-o'zi boshqarish organlariga, ular undan voz kechadigan bo'lsalar,
davlat mulkiga o'tadi.
B a’zi bir m am lakatlarda (AQSH, Fransiya, A vstriya) b u m asala
boshqacha hal qilinadi: mulk egasiz hisoblanishi
tufayli davlat m ulkni
"okkupatsiya" huquqi asosida o'zlashtiradi — bu yerda m ulk barcha
holatlarda fuqaro vafot etgan m am lakatning m ulki bo'lib qoladi (bu
yerda fuqaroning doimiy tu ra r joyi yoki fuqaroligi tamoyili qo'llanilmaydi).
Shuning uchun ham bu m asala ikki tom onlam a bitim larda echim ini
topishi lozim va unda, odatda, egasiz k o'char m ulk vafot etgan shaxs
qaysi m am lakatning fuqarosi bo'lsa, o'sha m am lak at m ulkiga o'tishi
lozim, egasiz ko'chmas mol-mulk esa m ol-m ulk qaysi m am lakatda bo'lsa,
o 'sh a dav latn in g m ulkiga o 'tish i lozim dir. Bu m asala 1993-yil 22-
yanvardagi Konvensiyada yuqorida ko'rsatilgandek hal qilingan.
