Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan

Y 
YADRO QUROLI 
— shikastlash vositasi yadro zaryadidan iborat bo‗lgan qurol. 
Yadro reaksiyasi natijasida vujudga keladigan portlash (atom yadrosining zarrachalarga 
bo‗linishi), zarrachalar sintezi yoki ikkala jarayonning bir vaqtda sodir bo‗lishi vaqtida 
ajralib chiqadigan ichki energiyadan foydalanishga asoslangan yadro bombasi, uni 
nishonga yetkazish vositasi (raketa, torpeda, samolyot, artilleriya to‗pi) va bombaning 
nishonga aniq borib tushishini ta‘minlaydigan boshqarish qurilmalaridan iborat. 
YADRO 
QUROLI 
SINOVLARINI 
TAQIQLASH 
TO„GRISIDAGI 
SHARTNOMA 
— ko‗p tomonlama xalqaro shartnoma. 1963-yil 5-avgustda AQSH, 
Buyuk Britaniya va SSSR tomonidan Moskvada imzolangan. 117 davlat shartnomaga 
qo‗shilgan (1990). Mazkur shartnoma havoda, undan tashqarida (shu jumladan, kosmik 
fazoda), suv ostida (shu jumladan, hududiy suvlar va ochiq dengizda) har qanday yadro 
portlatishlarini man etadi, shuningdek, agar bunday portlatish uni amalga oshirayotgan 
davlatning o‗z vakolati va nazorati ostidagi hududiy chegaralardan tashqarida radioaktiv 
yog‗inga sabab bo‗lsa, har qanday boshqa muhitda ham yadro portlatishini taqiq etadi. 
YADRO QUROLINI TARQATMASLIK TO„G„RISIDAGI SHARTNOMA 
— 
xalqaro shartnoma. 1968-yil 1-iyulda AQSH, Buyuk Britaniya, SSSR va boshqalar 
davlatlar tomonidan imzolangan. Yadro quroliga ega davlatlarga yadro qurolini va uning 
ustidan nazorat qilishni hech kimga bermaslik, yadro quroliga ega bo‗lmagan biron bir 
davlatga uni ishlab chiqarish yoki uni qo‗lga kiritishda yordam bermaslik majburiyatini 
yuklaydi. Yadrosiz davlatlar yadro qurolini qabul qilmasliklari, shuningdek, uning 
ustidan nazorat o‗rnatmasliklari, yadro qurolini ishlab chiqarmaslik va biron boshqacha 
yo‗l bilan qo‗lga kiritmaslik va shu maqsadda hech kimdan yordam olmaslik, 
shuningdek, o‗zlarining barcha yadroviy faoliyati ustidan nazorat o‗rnatishni nazarda 
tutuvchi kafolatlar to‗g‗risida MAGATE bilan bitim tuzishga majburdirlar. Shartnoma 
hech bir davlatning tinch maqsadlarda yadro quroli ustida tadqiqotlar olib borishi, uni 
ishlab chiqarish va foydalanishiga to‗sqinlik qilmaydi. 1995-yil 11-aprelda yadro 
quroliga ega 5 davlat BMT Xavfsizlik Kengashining 984-rezolyusiyasiga muvofiq, yadro 
qurolini shartnomaga imzo chekkan davlatlarga qarshi qo‗llamaslik majburiyatini oldi va 
1995-yil 11-mayda shartnoma 178 mamlakat tomonidan cheklanmagan muddatga 
uzaytirildi.