Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan

 

---

251 
SANOAT INQILOBI
— qo‗l mehnatiga asoslangan manufaktura sanoatidan 
mashinalashgan yirik industriya (fabrika, zavod)ga o‗tish jarayonini ifodalovchi iqtisodiy 
va ijtimoiy-siyosiy o‗zgarishlar tizimi. Bu tushuncha XIX asrning 2-yarmida A.Toynbi 
tomonidan kiritilgan. S.t. ishlab chiqarish mashinalarining ixtiro qilinishi va qo‗llanilishi 
bilan boshlandi, mashinalarni mashina tomonidan ishlab chiqarish, ya‘ni mashina sanoati 
(og‗ir sanoat) paydo bo‗lishi bilan yakunlandi. S.t. faqat texnikaviy emas., balki ijtimoiy-
iqtisodiy burilishdir, chunki u kapitalistik munosabatlarning to‗la shakllanishiga olib 
keldi. Manufaktura mashina industriyasining paydo bo‗lishi uchun shart-sharoit yaratib 
berdi. S.t. qator mamlakatlarda kapitalizmning sanoatdagi ma‘lum rivojlanish bosqichini 
ifodalovchi umumtarixiy hodisa hisoblanadi, ammo manufakturadan yirik mashina 
industriyasiga o‗tish shart-sharoitlarining yetilishi jahon mamlakatlarida S.t. ob‘ektiv, 
ko‗p jihatdan stixiyali rivojlanish oqibati bo‗lib, birinchidan, iqtisodiyotning keskin 
o‗sishiga olib keldi, yirik sanoat yetakchi o‗rniga chiqdi, ikkinchidan, yirik sinfiy va 
ijtimoiy o‗zgarishlarga sabab bo‗ldi. Feodal va yarim feodal munosabatlar yemirildi, 
kapitalizm tizimi uzil kesil qaror topdi. 
SANOAT
, industriya — xalq xo‗jaligining jamiyat ishlab chiqaruvchi kuchlari 
taraqqiyoti darajasiga hal qiluvchi ta‘sir ko‗rsatadigan yetakchi tarmog‗i; S.ning o‗zi 
uchun hamda xalq xo‗jaligining boshqa sohalari uchun mehnat qurollari va b. 
mahsulotlar ishlab chiqarish, shuningdek, xom ashyo, yoqilg‗i qazib olish, energiya 
ishlab chiqarish, yog‗och tayyorlash, S.da yoki qishloq xo‗jaligida olingan mahsulotlarga 
ishlov berish va ularni qayta ishlash bilan band korxonalar (fabrikalar, zavodlar, 
elektrostansiyalar, shaxtalar, konlar va b.) majmui. S. kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarishning asosini tashkil etadi va industrial o‗sish ta‘minlaydi. O‗zbekiston davlat 
mustaqilligiga erishganidan keyin S.da tub islohotlar amalga oshirildi, ko‗pgina 
tarmoqdardagi S. korxonalari davlat tasarrufidan chiqarildi va xususiylashtirilib, davlat 
aksiyadorlik, korporativ, jamoa, xususiy va b. tashkiliy-huquqiy mulk shakllariga 
aylantirildi. Chet ellarda S.ning rivojlanishi sanoat jihatidan rivojlangan mamlakatlarning 
paydo bo‗lishiga olib keldi. Bu mamlakatlarda iqtisodiyot taraqqiyoti katta hajmda 
jamg‗arilgan texnika jihatidan ilg‗or kapital asosida va mavjud yuqori malakali ishchi 
kuchi bilan ta‘minlanadi. Ularga AQSH, Kanada, Yaponiya, ko‗pgina G‗arbiy Yevropa 
mamlakatlari kiradi.