Амалий машғулот №6. Асаб марказлари ва уларнинг хоссалари Тематик режа

Қўзғалишнинг бир томонлама ўтиши.
 
Нерв толаси афферент ёки 
эфферент тола бўлишига қарамасдан қўзғалишни икки томонга ўтказади. Рефлекс 
ёйида қўзғалиш рецептор нейрондан оралиқ нейронлар орқали эффектор 
нейронга қараб ўтади.
Нерв марказидан қўзғалишни бир томонлама ўтишини орқа мия 
рефлекслари мисолида яққол кўриш мумкин. Агар тажрибадаги ҳайвоннинг орқа 
мия орқа илдизлари қирқилиб марказга интилган қисми қўзғатилса, олдинги 
илдизларда электр потенциалларини қайд қилиш мумкин. Агар олдинги илдизлар 
қўзғатилса орқа илдизларда электр потенциаллари юзага келмайди. Демак, нерв 
марказига қўзғалишлар алоҳида йўлдан кириб, алоҳида йўлдан чиқиб кетади. 
Нерв марказларидан қўзғалишнинг бир томонлама ўтиши марказдаги 
нейронларни бир-бирлари билан синапслар орқали бирикканлиги ҳисобланади. 
Синапслар қўзғалишни бир томонлама пресинаптик мембранадан постсинапстик 
мембрана йўналишида ўтказади.
Қўзғалишнинг секинлаб ўтиши
. 
Қўзғалувчи рецепторларни таъсир 
этгандан кейин организм жавоб реакциясини юзага келиши учун кетган вақт 
рефлекс вақти
деб аталади. Бу вақт ичида рецепторлар қўзғалади, қўзғалиш 
марказга интилувчи нерв толалари орқали марказга ўтказилади, қўзғалиш 
марказдаги бир хил нейронлард ан бошқа хил нейронларга ўтказилади, қўзғалиш 
марказдан қочувчи нерв ҳужайраларига ўтказилади, қўзғалиш марказдан қочувчи 
нейронлардан ижрочи аъзога ўтказилади ва унинг қўзғалиши натижасида рефлекс 
юзага келади.
Рефлекс ёйида қўзғалишнинг ўтиш тезлигини аниқлаш учун орқа мия 
илдизлари билан ишлаш энг қулай ҳисобланади. Орқа миянинг орқа илдизини 
қирқиб марказий қисми қўзғатилса ўша сегментдаги олдинги илдиз тахминан 1,5 
мс латент вақтдан кейин жавоб реакциясини қайд этиш мумкин. Бу реакциясини 
моносинапсли жавоб реакцияси деб аталади. Кейинчалик полисинапсли жавоб 
реакциялари ҳам юзага келади. Қўзғалишни рефлекс ёйида ўтиш вақтидан нерв 
толалари орқали ўтиши учун сарфланган вақтни чиқариб ташланса, марказий 
секинланиш вақти топилади. Турли хил рефлексларни юзага келиш вақти ҳар-хил 
бўлади. Масалан тизза рефлексини юзага келишига 20-24 мс вақт кетади. Шундан 
3 мс вақт қўзғалишни марказдан ўтишига сарфланади. Шундай қилиб нерв 
марказларида қўзғалишни ўтказувчи кетма-кет синапсларнинг сони қанча кўп 
бўлса, улар орқали қўзғалишнинг ўтишига шунча кўп вақт сарфланади.