“Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

10.3.Mehnat taqsimoti to’g’risida tushuncha. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida, raqobatda yengib chiqishning asosiy 
omillaridan biri, makroiqtisodiyotga taalluqli, jamiyat va shaxsiy sektorlardagi 
korxonalarda ishlab chiqarish (xizmat ko’rsatish) samaradorligini oshirishga 
erishishdir. Bunga asosan, mavjud ishchi kuchidan oqilona foydalanish evaziga 
muvaffaq bo’lish mumkin. Ishchi kuchidan samarali foydalanish, ko’pincha, 
bajarilishi zarur bo’lgan har xil ishlar (xizmatlar) ayrim ijrochilar o’rtasida to’g’ri 
taqsimlanishiga, chunonchi ular ish bilan malakasiga, tajribasiga va hatto 
zukkoligiga yarasha bab-baravar ta’min etilishiga bog’liq. Masalani maqsadga 
muvofiq hal etish uchun, birinchi navbatda, bajarilishi zarur bo’lgan mehnatni 
ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish korxonalarida puxta o’ylab, oqilona 
taqsimlash lozim. Bu tashkiliy masala mehnat taqsimoti deb ataladi. Mehnat 
taqsimoti deganimizda, har xil mehnat turlarining bir-biridan ajratilishini, 
pirovardida mehnat faoliyati bilan bandlikni tushunamiz. «Mehnat taqsimoti» 

---

89 
atamasi xodimlarning mehnat funktsiyalarini aniq belgilashni va birgalikdagi 
faoliyat davomida ularni chegaralab, ajratib qo’yishni anglatadi.
Mehnat taqsimoti iqtisodiy integratsiyaning asosiy yo’nalishlaridan biri 
sifatidagi tabiiy va zaruriy jarayon bo’lib, uning kerakligi va ahamiyati ko’pgina 
olimlar tomonidan isbotlab berilgan. Chunonchi, markaziy osiyolik Beruniy va Ibn 
Sino ham bu masalaga alohida e’tibor berganlar. 
Mikroiqtisodiyotga tegishli korxonalarda mehnat taqsimotining har xil 
shakllari qo’llaniladi. Bu shakllardan eng ko’p qo’llaniladiganlarini ko’rib 
chiqamiz: 
Texnologik mehnat taqsimoti
– ishlab chiqarish jarayonining qayta ishlash 
(peredel), faza tsikllariga qarab bo’linadi. Bunda eng muhimi, ularning bajarilishi 
texnologik jihatdan bir xil bo’lishidir. Qayta ishlash va fazalar ayrim ishlar: 
chilangarlik (tokarlik, slesarlik), payvandchilik (svarshiklik), qizdirilgan yoki 
sovuq metallni ikki bo’lakdan iborat bo’lgan qolip (shtamp) orasiga olib urib, 
buyum tayyorlash va hokazolardan iborat bo’ladi. Guruhlar ichida esa ishlab 
chiqarish jarayonlari sodir qilinadi.