Oliy o‘quv yurtlarining nomutaxassislik fakultetlari

badriddinovchilar
ustidan sud boshlanadi. 
“Badriddinovchilik”-O`zbekiston SSR Oliy sudining prokurori Shamsutdin 
Badriddinov nomi bilan bog‘liq ish. Sh.Badriddinovga “Milliy ittihod” 
tashkiloti a’zolari va bosmachilar bilan aloqa bog‘lagan, Munavvar Qori va 
S.Qosimovning yaqin do`sti va ham fikri bo`lgan degan ayblar qo`yilgan 
Sh.Badriddinov va uning 5 tarafdori ustidan sud jarayoni 1932-yil 5-may-15 
iyunda Toshkentda bo`lib o`tadi. Ana shu sudda fosh etuvchi nutq bilan 
so`zga chiqqan Olimov ismli guvoh Cho`lponning ham nomini g‘ayrli 
niyatda tilga oladi. Bu uning 1937-yilda qamoqqa olinishiga sabab bo`ladi. 
“Cho`lpon o`z oldiga sovet hokimiyatini qurol bilan ag‘darib tashlash va 
O`zbekiston muzofotida burjua davlatini barpo etish maqsadini qo`ygan, 
aksilinqilobiy millatchilik tashkilot a’zosi bo`lgan..., sovet hokimiyatiga 
qarshi kurash uchun milliy kadrlar tayyorlagan..., tashkilotning topshirig‘iga 
muvofiq aksilsho`roviy-millatchilik ruhidagi she’rlarni yozgan. Xorijiy 
razvedka organlarining ayg‘oqchilari Shohid eson Musayev, Fitrat va G‘ozi 
Olim Yunusov bilan doimiy aloqada bo`lgan...” degan soxta aybnomalar 
asosida sovetlarning jazo organlari tomonidan 1938 yil 4 oktabrda qatl etiladi. 
O`zbek romanchiligining asoschisi - Abdulla Qodiriy 20-yillarda “O`tkan 
kunlar” dan keyin, “Mehrobdan chayon” asarlarini yaratib, o`zbek 
romanchiligini jahon madaniyati darajasiga olib chiqdi. Biroq, sovet rejimi 
uning “O`tkan kunlar” asari kitobxonlarni sovet voqeligidan uzoqlashtiradi va 
unda millatchilik qarashlari ochiq aks etgan deb tanqid ostiga olishadi va bu 
uning 1937-yilda qamoqqa olinishi uchun asos bo`lib xizmat qiladi. 
Adabiyotimizning eng sara arboblari qatorida A.Qodiriy ham 1938-yil 4-
oktabrda otiladi. 
Taniqli o`zbek shoiri, dramaturg va tarjimon Usmon Nosir o`zining 
“Yurak”, “Mehrim, “Norbo`ta, “Naxshon” va boshqa she’riy dostonlari bilan 
shuhrat qozongan. Shuningdek, u Dobrolubov, Lermontov asarlarini o`zbek 

---

371 
tiliga tarjima qilgan. Usmon Nosir ham 1944-yilda sovet rejimining begunoh 
qurboni bo`lgan. 
O`zbekiston Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek, respublika NKVDsi 
“uchlik” lari tomonidan 1937-39-yillarda 41 mingdan ziyod kishi qamoqqa 
olinib, ulardan 6 ming 920 tasi otib tashlangan edi. 
Millatning ilg‘or taraqqiyparvar ziyolilari qatag‘on qilinishi oqibatida 
xalqimiz ularning noyob asarlarini o`qishdan uzoq vaqt mahrum bo`ldi.
Ma’lumki, sovet hukmronligi davrida din davlatdan ajratilgan, deb e’tirof 
etilgan, nomigagina vijdon erkinligi e’lon qilingan bo`lsa-da, aslida diniy 
e’tiqod goh oshkora, goh pinhona tarzda ta’qibu tazyiqqa olinar edi. Holbuki 
jamiyatsiz din, dinsiz jamiyat bo`lishi mumkin emas. Sovet tuzumida bunga 
mutlaqo e’tibor berilmas edi. Balki, iloji boricha, dinga, diniy tarbiyaga 
to`sqinlik ko`p bo`lib, jamiyatdan ularni siqib chiqarishga harakat qilingan. 
Sovetlarning e’tiqodi dahriylik edi.
30-yillar boshi dindor va e’tiqodli kishilarga zo`ravonlik va siyosiy 
qatag‘onlikning cho`qqisi bo`ldi.
Hatto Alloh taoloning uyi hisoblanmish masjidlar xudosizlar uyiga, 
ateizm muzeyiga aylantirilgan. Ushbu siyosat oqibatida ko`plab qo`hna 
masjidlar uzoq vaqtgacha qarovsiz qolib ketdi, yangi masjidlar qurish 
to`g‘risida esa hatto so`z bo`lishi mumkin emas edi. Bu davrda 
O`zbekistondagi diniy ulamolarning asosiy qismi qamoq lagerlariga 
jo`natildi.
Inson huquqlari amalda poymol etildi. Qamoqxonalarda mahbuslar 
shafqatsiz jismoniy jazolarga mahkum etildilar.
20-30 yillardagi mustabid tuzumning qatag‘onlik siyosati jiddiy va 
fojeali oqibatlarga olib keldi. Milliy ziyolilarning jismonan yo`q qilinishi 
oqibatida milliy madaniyat to`la-to`kis rivojlana olmadi. Millatning aql-
idrokli kishilari mahv etilgach, hamma “yo`lboshchi”ning itoatkor quliga 
aylantirildi. Shunday qilib, har qanday o`zgacha fikrni kuch bilan 
bo`g‘adigan, ommaviy o`zboshimchalik va zo`rlik bilan Vatanga sodiq necha 
o`n minglab kishilarni qirib tashlagan mustabid tartibot qaror topdi va 
kuchaya bordi.