Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

Key words. 
Health, reproductive health, mahalla, education, protection, teaching ways, 
means and methods.
Farida ABDURAHIMOVA,
Toshkent shahar xotin-qizlar qo‘mitasi raisi, 
pedagogika fanlari nomzodi
MAHALLAdA qiZLArNiNG rеPrOdUkTiv 
SALOMATLiGiNi MUSTAHkAMLASHNiNG 
PеdAGOGik USUL vA YO‘LLAri
X
otin-qizlarning reproduktiv salomatligini himoya qilish, ularni sog‘lomlash
-
tirish, turli yoshdagi ayollarga nisbatan maxsus sog‘lomlashtirish dastur
-
larining ishlab chiqilishi O‘zbekiston respublikasida davlat siyosatining 
ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, uning millat genofondini saqlash, aholi salomatli
-
gini muhofaza qilish, profilaktik tibbiyot amaliyotini joriy etish, sog‘lom turmush tarzini 
targ‘ib qilish va hayotga tatbiq etishdagi ahamiyati beqiyosdir. 
Mamlakatda reproduktiv salomatlikni yaxshilash va oilani son jihatdan shakl
-
lantirishga oid xizmatlarni rivojlantirish, onalik va bolalikni muhofaza qilish bo‘yicha 
davlat dasturlari, vazirlar Mahkamasining “Ayollar va o‘sib kelayotgan avlod sog‘li
-
gini mustahkamlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi, “Oilada tibbiy 
madaniyatni oshirish, ayollarning sog‘ligini mustahkamlash, sog‘lom avlod tug‘ilishi 
va uni tarbiyalashning ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘ri
-
TAJRIBA MAKTABI

---

110
“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali.
2016. № 3.
www.xtjurnali.zn.uz
sida”gi qarorlari, “Oiv/OiTS epidemiyasi tarqalishiga qarshi kurash strategik dasturi” 
va nihoyat O‘zbekiston respublikasi Prezidentining “Sog‘lom ona va bola yili” davlat 
dasturi to‘g‘risida”gi qarori kabi ko‘plab hujjatlar bugungi kunda muhim ahamiyat kasb 
etmoqda.
reproduktiv salomatlik tushunchasi o‘z mazmunida quyidagi tamoyillarga asos
-
lanadi:
– oilani son jihatdan shakllantirishda ayollarning faol qatnashuvi va oilada bolalar 
soni bo‘yicha qarorlar qabul qilishida ayol kishi xohish va irodasini namoyon etishini 
kuchaytirish;
– tug‘ruqlar oralig‘idagi vaqtni uzaytirish;
– erta turmushga chiqish, homilador bo‘lish va yaqin qarindoshlar oralig‘idagi ni
-
kohlarning oldini olish;
– istalmagan homiladorlikning oldini olish va preventiv choralarni qo‘llashni 
ko‘paytirish;
– fertil yoshdagi ayollar salomatligini mustahkamlash va profilaktika qilish;
– qizlarni jismoniy, ruhiy, psixologik va ma’naviy jihatdan onalikka tayyorlash;
– homiladorlik jarayoni xususiyatlari va embrion o‘sishi bo‘yicha maxsus bilimlarni 
keng targ‘ib va tashviq etish;
– yosh otalar bilan reproduktiv salomatlik va sog‘lom turmush tarzi targ‘iboti bo‘yi
-
cha ishlash;
– homiladorlik yoshi va tug‘ish davridagi ayollar salomatligi bo‘yicha tibbiy хodim
-
lar mas’uliyatini oshirish;
– xotin-qizlar o‘rtasidagi kamqonlikning oldini olish;
– xotin-qizlar o‘rtasida temir moddasi yetishmovchiligi, yod tanqisligi, sil, kamqonlik, 
narkomaniya, OiTS va boshqa kasalliklarning oldini olish bo‘yicha tadbirlar olib borish;
– ona va bola salomatligini muhofaza qilish bo‘yicha maxsus tizimlarni shakllanti
-
rish va rivojlantirish, tibbiy-ma’naviy bilimlarni keng ommaga targ‘ib etish;
– onalar va bolalar o‘limi ko‘rsatkichlarini keskin kamaytirishga erishish;
– ona suti bolaning immunitetini mustahkamlovchi ozuqa ekanligi bo‘yicha bilim
-
larni keng tarqatish;
– jinsiy tarbiya bo‘yicha maxsus bilimlarni qizlarga to‘g‘ri tushuntirish;
– aholi tibbiy madaniyatini oshirish;
– tug‘ruq muassasalarining moddiy-texnik bazasini rivojlantirish.
xotin-qizlarning reproduktiv salomatligi masalasi barcha davlatlar va hukumatlar 
diqqat-markazida turadigan muammolardan biridir. dunyo miqyosida ko‘rilayotgan 
choralarga qaramasdan onalar va bolalar, xotin-qizlar salomatligini mustahkamlash 
bo‘yicha o‘ziga yarasha muammolar ham mavjud. Ular ichida onalar o‘limi daraja
-
siga ta’sir etuvchi ijtimoiy-iqtisodiy omillar borasida maqsadli tadqiqotlar olib borish, 
kamqonlikning oldini olish choralari, homiladorlik parvarishi bo‘yicha mahalliy tafak
-
kurni o‘zgartirish, homiladorlarga nisbatan mehrli munosabatni shakllantirish, mazkur 
masalalarga erkaklarni jalb etish, erkaklar tafakkuri va bilimlarini reproduktiv salomat
-
lik asoslari bo‘yicha oshirish, anemiya, sil kasalligi, shuningdek, yod tanqisligi va te
-
mir moddasi yetishmasligi oqibatlari to‘g‘risidagi tibbiy axborotlarni keng tarqatish va 
reproduktiv kasalliklarning oldini olish choralarini ko‘rishdan iboratdir.
xotin-qizlar qo‘mitalari qoshidagi “Ayol, salomatlik va ekologiya” uyushmasi, 
“reproduktiv salomatlik” markazi, “Salomatlik” va “Oila” markazlari faoliyati maqsadli 
tarzda qizlar reproduktiv salomatligini ta’minlashga yo‘naltirilgan. 

---

111
Bu borada maxsus plakat va uslubiy qo‘llanmalarning ishlanishi va nashr qilinishi, 
yoshlar mentaliteti va psixologiyasiga mos turli noan’anaviy tadbirlarning tashkil qilini-
shi, yoshlar diqqatini jalb etishning zamonaviy yangi uslub va metodlarining ishlanishi 
va boyitilishi bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri bo‘lib kelmoqda.
“kamqonlikning inson salomatligi va zurriyotga ta’siri”, “endemik bo‘qoqning oldi
-
ni olish”, “Bolalarni profilaktik emlashning ahamiyati haqida”, “virusli gepatit va uning 
oqibatlari”, “OiTS kasalligi, undan saqlanish”, “Gripp kasalligining oldini olish”, “Nikoh
-
dagi salomatlik mezonlari”, “erta nikohning zarari”, “qarindoshlar orasidagi nikohning 
zarari va oqibatlari”, “reproduktiv salomatlik nima?” kabi mavzularda suhbatlar, uch
-
rashuvlar, ibratli oilalar namoyishlari, ko‘rik-tanlovlar, seminar va o‘quvlar, bilimdonlar 
musobaqalari, ilmiy-amaliy konferensiyalar, viktorina va festivallarning uyushtirilishi 
targ‘ibot-tashviqot ishlarining samarali kechishiga olib keladi. 
Yoshlarning tibbiy madaniyatini oshirish maqsadida umumta’lim maktablari va 
akademik litseylar, kasb-hunar kollejlarida Sog‘liqni saqlash va xalq ta’limi vazirlikla
-
rining qo‘shma buyruq va nizomlari asosida, kelishilgan holda, pediatr va biriktirilgan 
hudud akusher-ginekologi tomonidan o‘tkazilishi belgilangan har bir o‘quv yili uchun 16 
soatdan 32 soatgacha mo‘ljallangan “Sog‘lom turmush tarzi asoslari va oila”, “repro
-
duktiv salomatlik va sog‘lom oilani shakllantirish” maxsus kurslarni o‘qitish hamda joriy 
etilishi bu boradagi ijobiy qadamlardan bo‘ldi.
reproduktiv salomatlik masalalariga Sog‘liqni saqlash boshqarmalari tizimla
-
ri orqali turli xorijiy nodavlat notijorat tashkilotlari moddiy zahiralarini jalb etish uning 
amaliyotini mablag‘ bilan ta’minlanishini osonlashtiradi. Masalan, “Gedeon rixter” 
vengriya farmatsevtik kompaniyasining O‘zbekiston respublikasidagi vakolatxonasi 
reproduktiv salomatlikni muhofaza qilish dasturi doirasida akusher-ginekologlar uchun 
“reproduktiv salomatlik maktablar”ni tashkil qildi. Homilador va tug‘ish yoshidagi ayol
-
larga malakali tibbiy xizmat ko‘rsatish maqsadida 1-shahar pediatriya markazi qoshida 
Germaniya ekspertlar xizmati tomonidan maxsus seminarlar tashkil qilindi.
Aholi o‘rtasida salomatlik va sog‘lom oilani shakllantirish, reproduktiv salomatlik 
asoslarini targ‘ib-tashviq etish bo‘yicha teleko‘rsatuvlar, radioeshittirishlar maxsus ish
-
laydigan ijodiy guruhlar tomonidan olib borilishi so‘nggi yillarda joriy etildi. 
Hozirgi ehtiyoj va vaziyatdan kelib chiqqan holda sog‘liqni saqlash boshqarmala
-
ri tomonidan reproduktiv salomatlik muhofazasini tashkillashtirish va takomillashtirish 
borasida quyidagi yo‘nalishlarda faoliyat olib borish yo‘lga qo‘yildi:
– pediatriya, bolalar kasalliklari, bolalar xirurgiyasi, kardiorevmotologiya, bolalar 
reanimatsiyasi, stomotologiyasi, yuqumli kasalliklar va bolalar endokrinologiyasi bo‘yi
-
cha maxsus metodik ko‘rsatmalar, o‘quv qo‘llanmalari va maxsus adabiyotlarni keng 
ishlab chiqish, nashr etish, tibbiyot xodimlari va aholiga tarqatish;
– reproduktiv salomatlikning besh yo‘nalishi bo‘yicha maxsus pedagog-trenerlarni 
tayyorlash, ularga sertifikatlar berish va faoliyatlarini keng rivojlantirish (OiTS, teri-ta
-
nosil kasalliklari, narkologiya, sil v.b.);
– mahallalardagi diniy ma’rifat va ma’naviy-axloqiy tarbiya ishlari bo‘yicha masla
-
hatchilar va xotin-qizlar qo‘mitalari hodimlarini reproduktiv salomatlik asoslari bo‘yicha 
o‘qitish, qayta o‘qitish va malakalarini oshirish ishlarini joriy etish;
– reproduktiv salomatlikni ta’minlash va uning asoslari bo‘yicha bilimlarni tarqa
-
tish, mahallalarda markazlar tashkil etish, ular faoliyatini mutaxassis kadrlar va max
-
sus adabiyotlar bilan ta’minlash, mahalla reproduktiv salomatlik markazlari faoliyatla
-
rini ommaviylashtirish;

---

112