Axborot texnologtyalariuniversiteti mtgranova elvira aslam gvna, pozilova shahnoza xaydaraliyevna

Informatika yoki axborot texnologiyalariga oid fanlar
o‘rgatilayotgan darslar ikki akadem soatli, amaliy-laboratoriya
mashg4ulotlari esa to‘rt va olti soatli bo‘lishi mumkin. Darslar
o‘rtasida kamida 5 - 1 0 daqiqali tanaffus bo‘lishi maqsadga
muvofiqdir.
Informatika yoki axborot texnologiyalariga bag‘ishlangan 
nazariy kurslar m a’ruza o ‘qish bilan o ‘rgatilayotganda va bunda 
qo‘yilgan maqsad yo‘nalishiga qarab kerakli (rejali) laboratoriya - 
amaliy ishlari о ‘tkazilayotganda darslar shaklining to ‘rt turini aniq 
ko‘rsatish mumkin:
1-turi - yangi materialni о‘rganib-o‘rgatish darsi;
2~turi 
-
bilimlami 
takrorlash, 
mustahkamlash 
va 
umumlashtirish darsi;
3-turi - bilimlami, malaka va mahoratlami tekshi-rish darsi;
4-turi — aralash dars.
Har bir pedogogning nutq sifati va ovoz tembri har xil bo‘ladi. 
Tegishlicha mashq qilib, ovozning yoqimli bo‘lishiga erishi 
mumkin. Nutqning individual kamchiliklariga, masalan, dimog‘dan 
so‘zlash, so‘zning ohirgi qismini «yutib yuborish» va shu kabi 
kamchiliklarga barxam berish zarur. Nutqni parazit so‘zlardan 
tozalash lozim.
O'qituvchi ovozining o‘zi bemalol gapira oladigan ohangini 
aniqlab olishi juda foydali. Bu ohangdan chetga chiqish nutqni 
jonlantiradi.
Nutqning 
past 
balandligi 
muhim 
ahamiyatga 
ega. 
О ‘qituvchining auditoriyani to‘ldirib, eng oxirgi qatorda o'tirgan
84

---

o‘quvchilar ham eshitadigan ovozi normal hisoblanadi. Biroq 
haddan tashqari baland ovoz o ‘quvchilami charchatib qo‘yadi.
Nutqning tezlik va balandlik darajasini, shuningdek, ohangini 
o‘quv materialining qiyinlik hamda muhimlik darajasiga qarab 
o‘zgartirish zarur. Muhim qonun qoidalar, tariflami oddiyroq yoki 
ikkinchi darajali materialga qaraganda balandroq ovoz bilan va 
sekinroq bayon etgan ma’qul. hamma vaqt aniq va ravshan 
gapirishga harakat qilish lozim. Yangi terminlami, ayniqsa, aniq 
aytish zarur.
Tajribali o‘qituvchilar o‘quv materialini bayon etish jarayonida 
ayrim jumlalar orasida va har bir muhim fikr yoki tarifdan keyin 
bir oz to‘xtab-to‘xtab oladilar. Bu xol o‘quvchilar e ’tiborini 
oshiradi va bayon etilayotgan materialni tushinib olishi uchun vaqt 
beradi.
Nutq texnikasi o‘qituvchining kundaliq ishi natijasidir. Uni 
doimo takomillashtirib borish uchun quyidagilar tavsiya etiladi:
Boshqalaming qanday gapirayotganini kuzatib borish, ishdagi 
o‘rtoqlari, shuningdek, majlis, ma’ruza, konferensiyada gapirganlar 
nutqining afzalliklari va kamchiliklarini tahlil qilish lozim;
Hamma vaqt o ‘z nutqini mashq qildirishga intilish kerak; 
nutqni yuqori madaniyatli va texnikali qilishning eng yaxshi usuli 
majlis, kengash, seminar, pedogogik o ‘qish!arda keng auditoriya 
oldida nutq so‘zlashdir.
Maxsus texnika fanlarini o‘rganishda o‘zlashtirilgan nazariy 
bilimlami ilmiy jihatdan qo‘llash usullaridan biri laboratoriya 
mashg‘ulotlaridir.
Laboratoriya mashg'uiotlaririi o ‘tish jarayonida talabalar 
o‘qituvchi rahbarligida mustaqil ishlaydilar, nazariy bilimlari 
asosida ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishda uni ishlatish 
amaliyotga 
uskunalardan 
tatbiq 
etish 
masalasini 
yo‘llami 
o ‘rganadilar, ayniqsa, o‘lchov asboblaridan tajriba jarayonida 
foydalanish mahoratim egallaydilar.
Shuningdek asbob-uskunalami rostlash, so'zlash hamda ishlab 
chiqarish intizomi, mashina, uskuna, asbob, kompyuter texnikasiga 
nisbatan qanday munosabatda (to‘g ‘ri va tejamli) bo'lish ruhida 
tarbiyalanadilar.
85

---

Laboratoriya ishlari o‘zlarining vazifalari va o‘quv jarayonida 
tutgan o ‘miga ko‘ra bevosita ishlab chiqarishdagi ishlar xarakteriga 
ega bo‘lmay, nazariy ta ’lim bilan ishlab chiqarish ta ’limi 
o ‘rtasidagi oraliq vaziyatni egallaydi.