Хукукий омиллар
— тадбиркорлик хуку'к^нинг ривож-
ланиш даражаси. хужалик агентлари уртасидаги узаро
муносабатларнинг тартибга солинганлиги, тадбиркор-
ли кн и н г ХУКУКИЙ химояланганлиги, улар ф аолиятининг
кафолатлангаилиги - нафак,ат тадбиркорлик фаолиятига
замин булади, балки унинг ф аоллик даражасини хам
белгилайди.
Сиссин омиллао
- сиёсий институтларнинг барцарор
фаолият курсатиши, жамият ва давлат уртасидаги узаро
муносабатларнинг хусусияти, бошцариш усуллари ва
царорларнинг кабул кдлиниш и - тадбиркорликнинг
ижтимоии йуналганлиги, унинг жамиятга интеграция-
ланиш и хамда унинг гоясини белгилайди.
Тадбиркорликнинг ички ом иллари куйидагиларда уз
аксини топган:
• биринчидан, бозор муносабатлари агентларининг
хужалик юритишга асоси даражасини белгиловчи мул-
кий муносабатларнинг ривожланганлиги; хужалик опе-
рацияларини амалга оширишни белгиловчи мулк эгаси-
нинг аник, хукукг'ьарини бел гита ш,
м улкнинг турли
ш аклларининг ривожланиши;
мулк муносабатларини
демократлаштириш;
• иккинчидан,
тадбиркорнинг
уз
функцияларини
амалга ош ириш ининг мазмуни ва шаклларига таъсир
69
этувчи хуж аликнинг ички були м ва булинмалари тузи-
лиш и нин г узига хос гомони киради.
Жамиятда хужалик субъектларининг ривожланиши
жараёнида уларга таъсир этувчи ом илларн инг таъсир-
чанлик
даражаси
узгариб
туриши
мумкин.
Ундан
ташк.ари, баъзи ом иллар уз таъсир кучи ни йуцотиши ва.
аксинча, олдин кузатилмаган янги омиллар урни кели-
ши мумкин. Утиш даври тадбиркорликка таъсир этувчи
ом иллар роли ва ахамиятини тубдан узгартириб ю бори-
ши мумкин.
Ш унинг учун хам тадбиркорликнинг икки функция-
сини фаркдаш лозим . Давлат аралашувининг тартибга
солинганлиги тадбиркорлик фаолиятини хдмда бу фао-
ли ягн и н г ф аоллик даражасини белгилайди.
Тадбиркорлик фаолиятини белгиловчи ички ом и л-
ларга:
• биринчидан, м улкий муносабатларнинг ривожлан-
ганлиги, хусусий м улкн ин г кафолатланганлиги, мулк
эгасининг аник, белпгланган хУКУКлари мавжудлиги, ка
питал ( маблак)ларининг оборотини, харакатини таъмин-
ловчи ривожланган хгулк куриниш лари, мулкий муноса
батларнинг демократлаш ганлиги каби омиллар киради;
• иккинчидан, хужалик ячейкаларининг ички тузулги
(таш килотлаш тирилганлиги, бир-бирига богли к туз и л-
маларнинг алохидалнги, таш килотни
бош кариш нинг
шакли ва хусусияти)нинг алохидалнги билан бога и к
омиллар киради.
Хужалик
жараёнининг
ривожланиши
билан
хар
к,андай ом илн ин г таъсири ва урни узгариб боради. Бу
табиий холат, албатта. Бир ом илн ин г таъсири кучайса.
иккинчисининг таъсири йукдлиши. ёки сусайиши, янги
омил.ларнинг юзага келиш и мумкин. Утиш даврининг
шарт-шароитлари тадбиркорликка гаъсир этувчи о м и л
ларнинг урни ва ахамиятини, шунингдек, уларнинг
узаро боглик_лигини тубдан узгартириб юборади.
70
Ш ун и н г учун хам тадбиркорлик ф ункциясининг икки
гурухини алохида фаркдаш лозим . Улардан бири тад-
биркорнинг узи фаолият курсатаётган мухит шароитига
мослаш иш борасидаги жорий функцияларни ва улар-
нинг узгаришига таъсирчанлик кобилиятини акс этти-
рали. Ш у нуктаи назардан тадбиркорлик функцияси
боищариш ф аолиятининг бир куриниш и сифатида на-
моён булади.
М оли я ва ишлаб чицаришни, кадрларни, моддий
бойликларни на махсулотни сотиш ни бош цариш -булар
тадбиркор хал кдладиган мухим функциялардир.
Ш аклан ва мо.\иятига кура, боищариш билан боглик
булган тадбиркорликнинг бу вазифалари бир кагор
узига хосликларга эга.
М оли явий ресурсларни боищариш, сиртдан кара-
ганда, пул маблагларини жалб килиш ва улардан фойда-
ланиш билангина богликдай туюлади. Аслида, бу функ-
цияларнинг мазмуни анча чукурдир. М оли явий ресурс
ларни боищ ариш нинг бош функцияси - энг кам тавак-
калчилик асосида максимал фойда олишдир. Б
у
функ-
цияни бажариш мобайнида тадбиркор, бир томондан,
жалб килинган молиявий ресурсларнинг нархини ми-
нималлаштиради, иккинчи томондан, инвестицион маб-
лаглардан
самарали фойдаланиш хисобига,
улардан
олинадиган
фойдани
максималлаштиришга
харакат
кдпади. Бу, уз навбатида, корхона активларининг усиши
ва баркарор молиявий х °латн и н г юзага келиш ини таъ-
минлайди.
М оддий-техник
таъминот
функцияси
улар
захи-
расини минималлаш тириш хисобига амалга оширилади.
Бу функцияни амалга ош ириш нинг энг мураккаб гом о
ни — бозор конъюктурасининг олдиндан башорат килиб
булмаслигидадир. Ш уни нг учун хам тадбиркор моддий-
техник таъминотнинг бозор ва нобозор шаклларини
бо гли к холда куш и б олиб бориш и лозим.
Иш лаб чик,аришни бошкариш куп жихатдан унинг
техник ва технологик томонлари билан богли к булиб,
кам харажат сарф этиб, куп махсулот ишлаб чикаришга
Каратилган.
Замонавий тадбиркорлик тизимида кадрларни бош
кариш уларни танлаш ва жой-жойига куйиш билан уз-
вий
богланган.
Бир
томондан,
инсон
омш ш нинг
ахамияти ортиб бориш и мехнат ресурсларининг сифа-
тини устириш устида камхурлик ки тишни талаб к,илади
Хамда улар мехнатини бахолаш ва ракбатлантиришга та-
моман янгича ёндош иш ни такозо зтади. Иккинчи то
мондан. тадбиркорлик ф ункцияларининг тубдан та-
бакаланиши хамда булиниш и му\им муаммони, яъни
уларни бир нуналиш га жал б килиш , улар фаолиятини
умумлаштиришга оли б келади. Бозор шароитида кадр
ларни бошкариш масаласи стратегик ахамиятга эга
булиб,
тадбиркор
ф аолиятининг
мухим
функцияси
унинг ю туш ни белгиловчи омил сифатида намоем
булмокда.
Юцори рацобат кураши мавжуд булган, иетеъмолчи
манфаати иш лаб чицарувчиникидан устун турадиган бо-
зорда
ишлаб
чикарилтан
махсулотни
сотишни
бошкариш мухим урин тутади. Бу ф аолиятнинг сам а ра
спни сотиш, к,адокдаш, реклама, хатто товарнинг сифа-
ти эмас. балки истеъмолчининг талабини аникдаш бел-
гилайди.
Тадбиркорлик ф ункцияларининг иккинчи гурухцни
хужалик
фаолиятига
таъсир
этувчи
ва
муайян
окибагларни
юзага
келтирувчи функциялар ташкил
к,ил ад и.
Ш у нук,таи назардан тадбиркорликнинт функцияла-
ридан бири бозор мувозанатини урнатишдир. Ф ойда
олиш имкониятидан фойдаланиш максадпда тадбиркор
ишлаб чик,ариш хисобига таклиф ,\ажмини купайтиради.
Бойликларни бир бозордан иккинчисига утказиш нули
билан мувозанатга эришилади. Иккинчи томондан, тал-
72
биркор кушимча ресурсларни жалб кдлиш хисобига
ишлаб чицаришни куиайтириб, улар ни самарали жой-
лаштиришга имкон турдиради ва шу билак ресурслар
бозорида баркарор ш арош н и юза га келтиради.
Тадбиркорнинг узгартириш функцияси. Ьозорда юза-
га келган холатни инновацион фаолият воситасида
узига фойдали томонга йуналтириш орцали тадбиркор
нафацат янги бойликлар ва технологиями яратади, бал
ки бозорда юзага келган мухитни узгартиради, янги бо-
зорларни, рацобат кураш ининг янги шаклларини юзага
келтиради.
Ш ундай к,илиб, тадбиркор тадбиркорлик
фаолиятининг фаол
субъекти
сифатида
узгартириш
функциясини адо этади. Тадбиркорнинг, бир томондан,
бозор мувозанатини урнатиш функцияси билан, иккин-
чи томондан, бу мувозанатни бузиш и уртасида зиддият
йуц.
Чунки тадбиркорлик фаолиятининг функцияси
тургун эмас, балки узгарувчан мувозанатни урнатишга
царатилган.
Do'stlaringiz bilan baham: |