O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

T a ’lim ni tu rm u sh b ilan b o g ‘lash prinsipi
Ilm iy b ilim lar k ishilarning ishlab chiqarish faoliyatiga b o 'lg a n ehtiyojlari 
aso sid a vu ju d g a kelishi, ana shu faoliyatga xizm at qilishi va turm ush bilan 
b o g 'liq lig i sababli bunday bilim larni o 'z la s h tirish uchun faqat ularning m azm unini 
em as, balki am alda q o 'lla n ish in i ham o 'rg a n is h kerak. A na shu prinsipni (ta ’lim
n azariy asi v a am aliyotini o 'z a ro b o g 'la s h n i) am alg a osh irish n in g m u h im v o sitasi 
o 'q itish n i o 'q u v c h ila rn in g am aliy faoliyati v a m ehnati bilan q o 'sh ib olib borishdir. 
R esp u b lik am izn in g xalq ta ’lim i to 'g 'ris id a g i Q onunida o 'q itish n i h ay o t bilan 
cham b a rch as b o g 'la s h talab i q o 'y ilg a n i bejiz em as. T a ’lim da o 'q itish n i am aliy o tg a 
b o g 'la s h p rin sip in i m u v affaq iy atli am alg a osh irish uchun quyidagi ik k ita pedag o g ik
ta la b g a rio y a q ilish zarurdir:
1. N azariy m ateriallarni o 'rg a n is h d a ularning tizim i va m an tiq in i saqlash 
kerak.
2. A m aliy k o 'n ik m a va m alak alarn i b ilim larg a tayanm ay o 'z la s h tirish
o 'q itu v c h in in g ishidagi kam chilikdir. P u x ta eg allan g an v a anglangan b ilim larg in a 
o 'q u v c h ila rg a am aliy k o 'n ik m a v a m alak alarn i o 'z la s h tirish im konini beradi.

---

0 ‘q itish ga in d ivid u al yon d ash ish prinsipi
In d iv id u allik nim a? P ed ag o g ik ad a individualiik hozirgi pavtgacha s o f tashqi 
x arak terg a ega b o 'lib , u (o 'q u v c h ila rn in g butun jam o asi bilan o 'tk azilad ig an dars, 
leksiya kabi um um iy m a sh g 'u lo tla r, o 'q u v c h ila rn in g jam o asi em as, ularning 
avrim lari bilan o 'tk a z ila d ig a n , m asalan, sem inar singari guruh m a sh g 'u lo tla r 
qatorida) har bir o 'q u v c h i bilan alohida sh u g 'u llan ish n i bildirib keldi. P edagogika 
uning m ohiyatiga ch u q u r kirib borm adi. Individuallikning shakllanishi esa, avvalo, 
uning m ohiyatini v a qanday kom ponentlardan tarkib topishini bilishni taqozo etadi. 
H ar bir o 'q u v c h i bilan alo h id a ishlab, uning individual sifatlarini rivojlantira 
o lm aslik ham m um kin, lekin o 'q u v c h ila rn in g butun jam o asi bilan ishlab, ularning 
har b irid a individuallik shakllanishi uchun sharoit y aratish ham m um kin. Bunga 
qanday qilib erish ilish in i bilish uchun ''in d iv id u a llik ” . 
tu sh u n ch asig a kiradigan 
strukturaviy elem entlarni, individuallikni rivojlantirish va shakllantirish ishida qaysi 
p rinsiplar h a m d a m eto d lard an foydalanish kerakligini aniqlash zarur.
In d ividuallikning m ohiyatini individ sifatidagi, shaxs sifatidagi. subyekt 
sifatidagi in sonning o 'z a ro ichki b o g 'lan ish d ag i va bir butun xossalari tashkil qiladi. 
"In d iv id ” , '“sh a x s”, “ subyekt ” um um an insonni em as, balki uning bir jih a tin ig in a
ifodalaydi. S h uning uchun ham bizning k o 'z oldim izda inson o 'z in in g faqat u yoki 
bu jih a ti bilan nam oyon b o 'lm a y d i, u bir paytda butun m avjudot b o 'lib , m axsus 
tu sh u n ch a b ilan q ay d etilishi lozim . Individ, shaxs va subyektning xususiyatlari 
o 'z a ro ta ’sirlashuvi aso sid a vujudga keladigan individuallik tushunchasi ana 
shundan iboratdir.
“ In d iv id ” tush u n ch asi insonni tabiiy m avjudot sifatida aks ettiradi va 
in d ividuallikning tabiiy asosini ifodalaydi; u inson individualligining asosiy jih a ti 
b o 'lib , in sonning organik, yosh, jin siy , konstitutsion, neyrodinam ik x u su siy atlarig a 
kom pleks holda qaraydi va b u lar o 'z a ro ta sirlanib insonda turli individual 
x u su siy atlam in g tem p eram en t, iste 'd o d . organik ehtiy o jlarn in g v u ju d g a kelishiga 
sabab b o 'la d i v a bu x u su siy atlar ham in d ividuallikning tabiiy asosini tashkil qiladi.
Insonning ijtim oiy sifatini "sh a x s” tushunchasi ifodalaydi. Ijtim oiy tajrib ag a 
ega b o 'lm a g a n inson individ shaxsga aylanm asligi ham m um kin. Inson shaxsining
55

---

x u su siy atlari in d iv id u a llik stru k tu rasin in g ajralm as qism i b o 'lib , individuallikning 
o 'z i inson shaxs sifa tid a kam ol to p ish in in g ijtim oiy so h asid ag in a n am o y o n boMadi. 
“ S h ax s” tu sh u n ch asi alo h id a insonda ijtim oiy m u n o sab atlarn in g k o ‘rin ish in i, undagi 
ijtim o iy x u su siy a tla rn in g birligini m u jassam lash tirad i. Shaxsning individualligi 
u n in g ijtim o iy m u h itd an nisbiy erk in lig id ir, u ichki alo h id alig id a k o ‘rinadi. 
In d iv id u allik in so n n in g individi va sh ax sig a xos x u su siy atlar bilan birg a subyekt 
x u su siy atlarin i h am o 'z ichiga oladi. Inson subyekt sifatid a tu sh u n ilad i. Subyekt 
a m aliy fao liy at va o n g sohibidir. Insonning har qanday faoliyati in d iv id u allik n in g
k o ‘rin ish i boM averm avdi. A lohida, ichki vositali faoliyatning m u staq il harakat 
q ilad ig an v a b ir q aro rg a k eladigan su b y ek tig in a in dividuallik h isoblanadi. 
In d iv id u allik k a stru k tu rali tizim li yo n d ash ish uning y ax lit voqea sifatidagi o 'z ig a
x o s x u su siy atlarin i y o ritish i bilan ju d a m uhim ah am iy atg a m olikdir. L ek in uning 
u m u m iy m e x a n iz m la rin i aniqlash uchun organizm faoliyatining ichki qonunlari va 
sh ak llarig a, 
u n i n g in d iv i d u a l
h ay o t tajribasi sh ak llan ish in in g q o n u n iy atlarig a 
m u ro ja a t q ilis h kerak.