Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

6. Yangi Xett podsholigi davrida iqtisodiy-ijtimoiy muno-

sabatlar. Yangi Xett davrining xo‘jalik va ijtimoiy munosabatla-

rini tavsiflovchi asosiy manba Xett qonunlaridir. 

Xo‘jalikning asosini dehqonchilik, chorvachilik va hunar-

mandchilik (metallurgiya va metallardan mehnat qurollari 

tayyorlash, kulolchilik, quruvchilik ishlari va h.k) tashkil qil-

gan. Dehqonchilikda sun’iy sug‘orish sezilarli bo‘lmagan. Sun’iy 

sug‘orish inshootlari cheklangan holatda barpo qilingan. Xo‘ja-

likda savdo ham muhim o‘rin tutgan. Yer egaligi podsho yer-

lari, ibodatxona yerlari, jamoa yerlaridan iborat bo‘lgan. Davlat 

yerlariga egalik qilish va foydalanish natural (saxan)

 va mehnat 

(lussi) majburiyatlarini o‘tash bilan bog‘langan. Saxan va lussi-

dan ibodatxona yerlari ozod qilingan. Podsho xizmatida bo‘lgan 

xususiy kishilarning yerlari, podshodan hadyaga olingan yer-

lar ham saxan va lussi bilan bog‘langan maj buriyatlardan ozod 

qilinishi mumkin bo‘lgan. Davlatning diniy markazlari bo‘lgan 

Arinna, Nerika va Siplanda shaharlarining kohinlari, to‘quvchi-

lari, xizmatchilari majburiyatlarni o‘tashdan ozod qilinganlar. 

---

139

 Hunarmandchilikning rivojlangani to‘g‘risida ma’lumot be-

radigan qonunlar va boshqa hujjatlarda temirchi, kulol, durad-

gor va tikuvchi kasblari tilga olinadi. Mehnat qurollari va har-

biy qurol-aslahalar ishlab chiqarish uchun asosiy xomashyo 

dastlab mis, keyinchalik qalay bo‘lgan. Temirdan faqat diniy 

marosimlar uchun haykalcha va boshqa buyumlar yasashda oz 

miqdorda foydalanilgan.

Xettlar davlatida podsho oilasi va podsho bosh kohin sifatida 

juda katta miqdorda yerga egalik qilgan. Podsho va ibodatxona 

yerlarida ishlovchilar o‘z yerlariga biriktirib

 qo‘yilib, turli soliq 

va majburiyatlarni o‘taganlar. Xett davlati ma’muriyati qaro-

riga ko‘ra ekin yerlari ishlovchilar va o‘z foydasiga soliq yig‘ish 

huquqi bilan podsho amaldorlari va ibodatxonalar ixtiyoriga 

berilganlar. Ayrim ibodatxonalar umumdavlat soliqlaridan ozod 

qiluvchi immunitet yorliqlarini olgan. Davlat va ibodatxona yer-

laridan tashqari, boshqa yerlar xususiy mulk bo‘lib, oldi-sotdi 

qilingan.

Xettlar jamiyatida barcha aholi ikki guruhga bo‘lingan: soliq 

to‘lovlari va boshqa majburiyatlarni o‘tovchi (podsho, ibodat-

xona yoki xususiy shaxs foydasiga) kishilar erkin bo‘lmagan 

mavqega ega bo‘lib, kamsitilganlar. To‘la ma’noda erkin kishi-

lar deb zodagonlar, amaldorlar, kohinlar va katta yer egalari 

hisoblanganlar. Xett davlati ma’muriyati tomonidan bosib ol-

gan hududlar boshqarilmagan, balki ulardan faqat xiroj olish 

bilan cheklangan. Qaram hududlar, davlatlarni o‘z mahalliy 

hokimlari boshqargan. Lekin ular turli to‘lov va majburiyatlarni 

o‘tashga majbur bo‘lgan.