Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

QADIMGI JANUBIY OSIYO

1. Hududi va aholisi, manbashunoslik va tarixnavislik. 

2. Davrlashtirish. 3. Manbalar. 4. Tarixnavislik. 5. Qadimgi 

hind sivilizatsiyasi. 6. «Veda davri». Shimoliy Hindistonda 

ilk davlatlarning tashkil topishi (mil.avv. XIII–VII asrlar).

1. Hududi va aholisi, manbashunoslik va tarixnavislik. 

Qadimgi Sharqning o‘ziga xos noyob sivilizatsiyalaridan biri 

hind sivilizatsiyasidir. Qadimgi hind sivilizatsiyasi insoniyat 

madaniy taraqqiyotiga qo‘shilgan ulkan hissadir. Hind sivili-

zatsiyasi qadimdan Sharqning qator mamlakatlari bilan tarix-

iy-madaniy aloqa o‘rnatib, ularning madaniy taraqqiyotiga ha-

yotbaxsh ta’sir qildi. Sharqning O‘rta Osiyo, Arab, Eron yozuv-

chi va olimlari Hindistonga bordilar va hind fanining dunyon-

ing tuzilishi, unda insonning o‘rni to‘g‘risidagi ta’limotlari va 

yutuqlarini o‘zlashtirdilar. Hindiston o‘zining bepoyon hududi, 

iqlim  sharoitlari,  relyefi,  joylashishi  va  tuprog‘i  jihatidan  bir 

necha zonaga bo‘linadi. Shimoliy-g‘arbiy viloyatlar qadimda qa-

lin o‘rmonlar bilan qoplangan. Hind vodiysining tuprog‘i juda 

hosildor. Hind daryosi vodiysida mil.avv. III ming yillikda Janu-

biy Osiyodagi eng qadimgi shahar sivilizatsiyasi shakllandi. 

Hindiston shimol va shimoliy-sharqidan Osiyoning boshqa qis-

midan Himolay tog‘lari bilan ajratilgan. Mil.avv. II ming yillikda 

bu yerdan turli etnik birliklar, qabilalarning yo‘li o‘tgan. 

Hind-Gang tekisligining markaziy qismi qadimda «oriy»lar-

ning «muqaddas yeri» (Ar’yavarta) deb atalgan. Ikki buyuk 

daryo ning oralig‘ida va Gangning yuqori qismida mil.avv. I ming 

yillikning birinchi yarmida Veda sivilizatsiyasi shakllanadi. 

Gang daryosining shimoliy-sharqiy havzasida namlik dara-

jasi juda yuqori va xilma-xil tropik o‘simliklarga ega. Mil.avv. I 

ming yillik o‘rtalarida bu hududda keng miqyosda dehqonchilik 

ishlari boshlanadi. Mil.avv. I ming yillikning ikkinchi yarmida 

bu yerda qadimgi Hindistonning eng muhim siyosiy va madaniy 

markazlari vujudga keldi. 

Hind-Gang tekisligini Dekan (qadimgi hind tilida «Danish-

na» – janub) yarim orolidan yassi tog‘lar ajratib turadi. Dekan 

yarim orolida faqat milodiy I asr boshlarida yirik davlatlar paydo 

---

244

bo‘ldi. Orolning markaziy qismida Shri-Lanka (Seylon) o‘rmon-

li tog‘lik hudud joylashgan. Orolning geografik o‘rnini Janubiy 

Hindiston qirg‘og‘i bilan muntazam aloqalar belgilab beradi. 

Janubiy Osiyoni hozirgi aholisining katta qismi asosiy yev-

ropoid irqiga mansub. Faqat yarim orolning janubiy qismi 

va Shri-Lankaning aholisi irqiy belgilariga qarab (badani, so-

chining qora rangi va boshqalar) avstroloidlarga yaqin tura-

di. Shimoliy-sharqning qator qabilalari janubiy mongoloid 

irqiga mansub. 

Shimolda hind-yevropa tillari (hind, bengal va boshqalar), 

janubda dravid (masalan, tamil), Dekan va Shimoliy-Sharqiy 

Hindistonning qator tillari Janubiy-Sharqiy Osiyo, Tibet va Xi-

toyda tibet-birma va mund tillari bilan yaqin turadi. Shri-Lan-

ka aholisining ko‘pchilik qismi hind-yevropa (singal ) tilida, 

ozchilik qismi dravid (tamil) tilida so‘zlashadi. 

Ma’lumki, oriy qabilalari O‘rta Osiyodan Afg‘oniston orqali 

Hindistonga mil.avv. II ming yillikda kirib keldilar. Singal-

lar materikdan Shri-Lankaga mil.avv. I ming yillikda paydo 

bo‘ldilar.