I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Aylanma tekis harakatda tezlanishning yo‘nalishi
Tekis aylanma harakat qilayotgan sharcha A
1
 nuqtadan A
2
 nuqtaga 
o‘tganda tezliklar vektori ayirmasi Δυ
→
 = υ
→
2
 
– υ
→
1
 bo‘ladi. υ
→
2
 vektordan υ
→
1
 vek ­
(3)
(2)
(1)
51-rasm. Tekis aylanma 
harakatda tezliklarning 
yo‘nalishi
Δt
R–
52-rasm. Moduli teng, 
yo‘nalishi turlicha vektorlar 
ayirmasi
υ
→
1
υ
→
2
Δυ →  
= 
υ
2
→  
 – 
υ
1
→
Δt
.
.
.

---

64
Kinematika asoslari
tor ayirilganida ayirma Δυ
→
 vektorning yo‘nalishi 
53­rasmda ko‘rsatilgan.
Aylanma tekis harakatda a
→
  tezlanishning 
yo‘nalishi ayirma vektor Δυ
→
  =  υ
→
2
 
–  υ
→
1
  ning 
yo‘nalishi bilan bir xil bo‘ladi. Buni (2) formuladan 
ham bilish mumkin. Rasmdagi Δυ
→
 vektor boshini 
A
2
 nuqtaga ko‘chiraylik. A
2
 nuqta A
1
 ga qanchalik 
yaqin bo‘lsa, Δυ
→
 vektorning yo‘nalishi aylana 
markazi  tomon  shu n  chalik
 
yaqin yo‘naladi. A
2
 
nuqta A
1
 nuqtaga nihoyatda yaqin bo‘lganda, Δυ
→
 
vektor, binobarin, a
→
 tezlanish R radius bo‘ylab O markazga yo‘na lgan 
bo‘ladi (54­ rasm). Shuning uchun ham aylanma tekis harakat qilayotgan 
jismning  tez lanishi  markazga intilma tezlanish deb 
ataladi. Demak, jismni aylan ma harakat ettirish uchun 
uni doimiy ravishda markazga intilma tezlanish bilan 
harakat qildirish kerak ekan. Faqat shundagina u 
aylanma harakat qiladi.
Masala yechish namunasi
Velosiрed  radiusi  25  m  bo‘lgan  aylanma  yo‘lda 
10  m/s  tezlik  bilan  tekis  harakatlanmoqda.  Uning 
markazga intilma tezlanishini toping.
 
 Berilgan:             Formulasi:              Yechilishi:
R = 25 m;   
υ = 10 m/s. 
 
Topish kerak:  
a = ?                                                Javob: a = 4 m/s
2
.