Son so’z turkumining inson tafakkuri shakllanishidagi o’rni. Son so’z turkumi paradigmasi

avvalg’I, ilki, iliki
(O’rxun –Enasoy yodgorliklarida) kabi ishlatilgan.Ikkinchi 
tartib soni esa 
ikindi, ikindu
shaklida qo’llangan.
Jamlovchi son.
Jamlovchi son affikslari o’ziga xos bo’lib, ularning etimologiyasiga e’tibor 
berdigan bo’lsak,biri ikkinchisidan rivojlanganining guvohi bo’lamiz.-ala/-ele affiksi –ovlon/-

---

 
Volume: 02 Issue: 04 | 2022 
ISSN: 2181-2624 
 
www.sciencebox.uz 
Analytical Journal of 
Education and Development
59 
evlen affiksidan, -ovlon ning o’zi esa –ov/-ev affiksiga –lan /–len qo’shilishidan hosil bo’lgan
.-
lan/-len
qo’shimchalari esa birgalik,jamlikni ifodalovchi –la/le affiksiga 
–n
ning birikuvidan 
hosil bo’lgan. 
Bir+la+n>bilan
(ko’makchi) 
Bundan tashqari,jamlovchi sonni hosil qiluvchi affikslarning 
–agu/-ag’u,-agun/-ag’un
shakllari 
mavjud. Eski o’zbek tilida esa sonlarni jamlash ma’nosida yuqoridagi shakllardan tashqari egalik 
qo’shimchasini qo’shish usulidan ham foydalanishgan.
ikkimiz,ikiniz,totrusi
kabi. 
Emdi ucuniz 
uc yurtda durung
.(Sh.tar) 
Dona son. 
Dona sonlar qadimgi turkiy tilda hozirgi o’zbek tilidagidan biroz farq qilgan. Ya’ni 
dona son ma’nosida asosan sanoq son qo’llanilgan.Masalan, Xitay yurti 
ikki
bolur,
birisine 
qara 
xitoy derlar.(Sh.turk) 
Ikkisi
kokda, 
ikkisi
yerde (Q.T) kabi .Biz hozirda qo’llaydiganimiz –ta 
affiksi esa faqatgin 
bir
soniga qo’shilgan va qiziqarli tomoni u davrda hozirgi kabi –ta affiksi 
ta’sirida 
bir 
dagi (r) assimilatsiyaga uchramagan