Mavzu: O‘quvchilarning sinfdagi faoliyatini qo‘llab-quvvatlashning verbal va noverbal usullari reja

---

Mavzu: O‘quvchilarning sinfdagi faoliyatini qo‘llab-quvvatlashning 
verbal va noverbal usullari
REJA: 
1.
Paralingvistika vositalari 
2.
Nutqiy muloqot vositasi 
3.
“PR” va “jamoatchilik bilan aloqalar” 
Tayanch so‘zlar: 
paralingvistika, vosita, manera, verbal, noverbal, PR, 
aloqa, segment, kommunikatsiya
 
Inson nutqi о„ziga xos murakkab hodisa bо„lgani, unga xos jihatlarni 
yozuvda aniq kо„rsatish imkoniyati mavjud bо„lmagani tufayli nutqni mukammal 
tekshirish zaruriyati tug„iladi. Shuning uchun tilshunoslikda an‟anaviy lingvistik 
tadqiqotlarga aylanib qolgan mikrolingvistika, ya‟ni nutqning ichki tomoni — 
segmentlanadigan birliklar — fonema, morfema, sо„z, sо„z birikmasi, gap va uning 
ichki tuzilishlarini tekshirish bilan bir qatorda uning tashqi plani, xususan, 
ovozning turli xil intonatsion modulyatsiyasi, nutq tempi, tovush bо„yog„i, turli xil 
imo-ishoralar, mimikalar, suhbatdoshning maneralari tilshunoslar e‟tiborini 
tortmoqda. Inson fikr ifodalashda tildan foydalanar ekan, ma‟lum axborotni 
tinglovchiga yetkazish jarayonida tilga yondosh bо„lgan yordamchi (noverbal) 
vositalardan foydalanadi.
Paralingvistik vositalar har bir kishilik jamiyatida kommunikatsiyada tabiiy 
ravishda nutqni kuzatib boruvchi va tо„ldirib keluvchi ikkilamchi vosita bо„lgan. 
Paralingvistika nutqiy muloqot bilan birga fikr, xabar, maqsadni ifodalashda 
qatnashuvchi imo-ishora, ohang, mimika, gavda harakatlari kabi vositalarni 
о„rganadigan soha hisoblanadi. Paralingvistik vositalar sharoitga qarab nutqni 
ma‟lum me‟yorga keltirish, xususan, ixchamlashtirish, adresantning maqsadini 
aniq ifodalash vazifasini bajaradi. Biror ma‟noni aniqroq ochish, maqsadni 
ifodalash vaqtida kо„pincha aytilishi lozim bо„lmagan “ortiqcha” til birliklari 
uchraydiki, mana shu til birliklarining qisqarishi evaziga nutqiy muloqotda shu 
kontekst uchun ularga mos, tо„g„ri keladigan, aynan bir xil ma‟no anglatadigan 
ekstralingvistik vositalar kiritilishi lozim bо„ladi.
Kommunikatsiyaga 
tegishli zarur 
talab natijasida nutqiy 
ifodalar 
ortiqchaligini kamaytirishni shu darajaga olib borish mumkinki, bunda muloqotni 
mana shu vositalarsiz davom ettirishning iloji bо„lmay qoladi, ana shu sharoitda 
ekstralingvistik vositalar til birliklariga qaraganda boshqacharoq yо„nalishda bu 
ifodalarning о„rnini tо„ldiradi. Paralingvistik vositalar verbal nutqiy odat uchun 
shart bо„lmagan, uslubiy jihatdan g„aliz tuyulgan til birliklarini silliqlashtiradi, 

---

ya‟ni zarur imo-ishoralar yordamida nutqiy ifoda me‟yoriga keladi. Bunday holda 
aniq nutqiy muloqotda ishtirok etayotgan verbal nutqiy bо„lak (akt) — sо„z, sо„z 
birikmasi, jumla, ba‟zan gap mana shu vaziyatda almashtirilishi mumkin bо„lgan 
imo-ishoralar bilan bir xillashadi. Paralingvistik vositalarning kelib chiqishi haqida 
tilshunos olimlar tomonidan turlicha qarashlar ilgari surilgan.
Xususan, 
L.S.Vigotskiy 
nutq san‟atini egallashning boshlang„ich bosqichida 
imo-ishora va tilning murakkab aralashib ketishi ibtidoiy odamlarda imo-
ishoralarni tasvirlovchi va ifodalovchi juda kо„p sо„zlarning mavjudligi bilan 
izohlaydi. Ibtidoiy odamning tili, aslini olganda, ikki xil tildir: birinchi tomondan, 
sо„z tili, ikkinchi tomondan, imo-ishora tili. Ibtidoiy odamlar tili predmet 
obrazlarini ifodalaydi, bu obrazlarni о„z kо„zi va qulog„i bilan qanday tasavvur 
etsa, shunday ifodalaganlar. Har bir jumla murakkab shaklda bо„lib, unda imo-
ishora, tovushlar birlashgan. Ammo mazkur fikrlardan kommunikatsiyada 
noverbal vositalar verbal vositalarga nisbatan oldinroq qо„llanilgan, deb 
bо„lmaydi.
Noverbal vositalar hamma vaqt tovush tiliga ega bо„lgan kishilar uchun 
ikkinchi darajali vazifa bajaradi. Bu vositalar kо„rsatish, ekspressiv xarakterda 
bо„lishi mumkin, ammo о„zicha tushunchalarni nomlay va ifodalay olmaydi. Faqat 
shunday funksiyaga ega bо„lgan sо„z tilini kuzatib boradi. Haqiqatan ham, tarix 
tovush tiliga ega bо„lmagan birorta ham kishilik jamiyatining, hatto eng qoloq 
kishilik jamiyatining bо„lganini bilmaydi. Tovush tili insoniyat tarixida 
kishilarning hayvonot dunyosidan ajralib chiqishiga, jamiyat bо„lib birlashishiga, 
о„z tafakkurini takomillashtirishiga, ijtimoiy ishlab chiqarishni tashkil qilishiga, 
tabiat kuchlari bilan muvafaqqiyatli kurash olib borishga va shu tariqa hozirgi 
zamon taraqqiyot darajasiga yetishiga yordam bergan kuchlardan biridir. Noverbal 
vositalar esa doimo nutq bilan birgalikda qо„llanib, unga yordam beruvchi ikkinchi 
darajali vosita bо„lib kelgan. Chunki fikr о„zining muayyan moddiy (qiyofasiga) 
asosiga ega bо„lishi kerak. Ana shu moddiy asos (qiyofa) nutqdir.
Nutq faqat fikr ifodalovchi vositagina emas, balki fikrni shakllantiruvchi 
vosita hamdir. Muloqot kо„p hollarda verbal, ya‟ni sо„z, lisoniy vositalar orqali va 
noverbal, sо„zsiz — noverbal (imo-ishora, har xil belgi, nishona, ramz, simvollar) 
orqali axborot berish bilan bog„liq bо„lib, bir-biriga ta‟siriga kо„ra verbal va 
noverbal muloqot sifatida tasnif qilinadi. Nutqiy muloqot deganda muloqot 
jarayonida lisoniy verbal va noverbal vositalarning hamkorlikda ishlatilishi 
tushuniladi. Bu nutqiy muloqotning birinchi о„ziga xosligidir. Masalan, “Assalomu 
alaykum” lisoniy vositasi quyidagi kinetik vositalar: ikki qо„lni kо„ksiga qо„yish, 
boshni quyi solish, qomatini sal egish kabilar bilan hamkorlikda voqelanadi.
Shunday qilib, nutqiy muloqotni oddiy nutqdan — lisoniy imkoniyatlarning 
muayyan moddiy shaklda voqelanishidan — farqlovchi muhim omil sifatida 

---

murakabligini va uning verbal va noverbal vositalarning о„zaro uyg„unlashuvidan 
iborat bо„lgan butunlik ekanligini kо„rsatish mumkin. Nutqiy muloqotda noverbal 
vositalar turli ehtiyojlar sababli yuzaga chiqadi. Bu xususida olimlar tomonidan 
har xil fikrlar bayon qilingan.
Xususan, L.A.Kapanidze va V.V.Krasilnikova noverbal vositalarni ikki 
guruhga bо„ladilar: 1) belgi ifodalovchi va 2) belgi ifodalamaydigan noverbal 
vositalar. Birinchi guruhga kiruvchi noverbal vositalar obyektiv borliqdagi narsa, 
hodisa, belgi, harakat, holat kabilarni bevosita bildirish uchun ishlatilib, ularga 
kо„rsatuvchi, tasvirlovchi va ramziy noverbal vositalar kiritiladi. Ikkinchi guruhga 
emotsional-ekspressiv va ritmik noverbal vositalar kiritiladi va ular yangi axborot 
berish uchun ishlatilmay, mavjud belgining mazmunini tо„ldirib kelish maqsadida 
qо„llanadi.
M.I.Gorelov tasnifida ham L.A.Kapanidze va V. V.Krasilnikova tasnifiga 
о„xshash holatlarni kuzatish mumkin. Masalan, M.I.Gorelov nutqiy muloqot 
noverbal komponentlarining olti xil vazifa bajarishini ta‟kidlab, ular nutqiy 
muloqot jarayonida besh о„rinda verbal stimul yoki reaksiyaning о„rnini tо„liq 
almashtirish vazifasini bajarishini aytadi. Bu esa yuqoridagi tasnifdagi 
(L.A.Kapanidze, V.V. Krasilnikova tasnifi) birinchi guruhga kiruvchi noverbal 
vositalarni eslatadi. Oltinchi holatda emotsional vazifa bajarishini ta‟kidlaydi, bu 
L.A.Kapanidze va V. V.Krasilnikova tasnifidagi ikkinchi guruh noverbal vositalar 
bilan hamohangdir. 
Professor A.Nurmonov noverbal vositalarning nutqiy muloqotda ishtiroki 
yuzasidan quyidagicha fikrlarni bayon qiladi: “1) bunday elementlar bevosita 
kommunikatsiya kanalining funksionallashishiga oid bо„lib, qarshilik qancha katta 
bо„lsa, paralingvistik vositalar (jumladan, imo-ishoralar) ishtiroki shuncha kо„p 
bо„ladi. Bu qarshilikning о„zi ikki xil: ichki va tashqi omillar bilan bog„liq bо„lishi 
mumkin. Masalan, kommunikatsiya ochiqlikda yuz berib, suhbatdoshlarning 
masofasi uzoq bо„lsa yoki masofa yaqin bо„lib, kuchli shovqin suhbatga xalaqit 
bersa, qо„shimcha noverbal vositalarga - imo-ishora va mimikalarga ehtiyoj 
kuchayadi. Ichki sabablari esa sо„zlovchi va tinglovchining sub‟yektiv holatlari 
bilan bog„liqdir. Xususan, adresat yaxshi eshitmasligi mumkin. Bunday vaqtda 
ham imo-ishoralar yordamga keladi; 2) imo-ishoralarning qо„llanilishi nutq 
uslublari bilan ham bog„liqdir. Tantanali nutq uslubida imo-ishoralarning nutqni 
kuzatib borishi nutq ta‟sirchanligini ta‟minlaydi. Nutq jarayonida verbal va 
noverbal vositalarning bir-biriga о„rinli va izchil bog„lanishi notiqning yuksak 
mahorat belgisi hisoblanadi; 3) nutq vaziyati bilan bog„liq. Adresant adresat bilan 
bо„lgan fikrlarini yonidagi sheriklariga sezdirmaslik uchun kinetik vositalardan 
foydalanish zarurati tug„iladi; 4) kommunikatsiya ochiq bо„shliqda sodir bо„lsa va 
adresant bilan adresat oralig„idagi masofa juda uzoq bо„lib, tovush yetkazish 

---

imkoniyati qiyinlashishi natijasida ham imo-ishoralardan foydalanishga tо„g„ri 
keladi”. 
Dotsent M.Saidxonov о„zbeklarda ishlatiluvchi noverbal vositalarni ikki 
guruhga: 1) noverbal vositalarning kommunikativ va somatik xususiyatlariga kо„ra 
hamda 2) noverbal vositalarning ishlatilishiga kо„ra ajratadi. Ba‟zi hollarda 
noverbal vositalarsiz fikrlar yalang„och, mantiqiy jihatdan tushunarsiz, psixologik 
jihatdan notо„g„ri bо„lib qolishini ta‟kidlab, ular: 1) aloqa-aralashuvda ishtirok 
etayotgan tomonlarning aloqa tillari bir-birlariga tushunarsiz bо„lsa; 2) aloqa-
aralashuv jarayonining yuzaga chiqishi uchun tо„sqinlik holati bо„lganda; 3) aloqa-
aralashuvning bevosita ishtirokchilari о„zaro fikr almashish jarayonida fikrni 
boshqalarga 
sezdirmaslik 
uchun; 
4) 
aloqa-aralashuvda 
qatnashayotgan 
tomonlardan birining о„z fikrini nutqiy bayon qilishga imkoniyati (betobligi, 
gapirish imkoniyati yо„qligi, suhbatdoshini mensimasligi va boshqa holatlar) 
bо„lmasligi; 5) nutqning ishonarli, ta‟sirchan, bо„yoqdor bо„lishini ta‟minlashda 
ishlatilishi mumkinligini aytib о„tadi.
Yuqorida keltirilgan fikrlardan kо„rinadiki, noverbal vositalarning nutq 
tarkibidagi vazifasi bir xil emas. Ba‟zilari nutq bilan birga ishlatilib, uning 
ekspressiv stilistik ottenkasini kuchaytirish uchun xizmat qilsa, ba‟zilari iqtisodga 
uchragan nutq birliklaridan ayrimlarini kompensatsiya qilish uchun ishlatiladi. 
Yana bir guruhi esa о„zining kuzatib borishi lozim bо„lgan verbal asosidan 
tamoman uziladi va shu vaziyatda tо„la verbal vosita о„rnini egallaydi. 
PR faqat aloqa texnologiyasi emas. Jamoatchilik bilan aloqalar bo„yicha 
mutaxassislar yoki PR - menejerlar tadbirkorlik sub‟ektlariga va jamiyatda o„z 
obro„sini oshirishga yordam beradi. Shuningdek, ular xavf tug„ilganda mijozning 
obro„sini himoya qilishga yordam beradi. 
PR turli pullik va notijorat aloqa kanallaridan foydalanadi, jumladan: 
An‟anaviy ommaviy axborot vositalari; 
Ijtimoiy tarmoqlar; 
Shaxsiy muloqot. 
Jamoatchilik bilan aloqalar - reiterlarning (PR - erkaklar va PR - ayollar) 
ixtisoslashtirilgan faoliyati - bu tashkilot, uning vakillari, aniq bir shaxsning ijobiy 
imidjini yaratish uchun jismoniy shaxslar va korporatsiyalar, davlat idoralari, 
xayriya jamg„armalari va savdo uyushmalari manfaatlari uchun; mahsulot yoki 
g„oya jamoatchilik va ijtimoiy guruhlar nazarida: aktsiyadorlar, moliyaviy doiralar, 
kompaniyalar va muassasalar xodimlari, haqiqiy yoki potentsial mijozlar, 
shuningdek munitsipal, okrug, shtat va federal qonun chiqaruvchilar a‟zolari. 
Bu faoliyat ko„pincha matbuot, televidenie va radioga tegishli ma‟lumotlarni 
taqdim etish orqali amalga oshiriladi, ularga ko„plab mahalliy nashrlar (gazeta va 
jurnallar, mahalliy radio va televideniyalar) ishonadi. 

---

Rus tilida kelib chiqishi bir bo„lgan “PR” va “jamoatchilik bilan aloqalar” 
atamalari har xil ma‟noga ega bo„lgan. 
Rus tili milliy korpusi hujjatlaridan ko„rinib turibdiki, “jamoatchilik bilan aloqalar” 
atamasi akademik intizom, uning o„qitilishi, ilmiy izlanishlari, rasmiy hujjatlar, 
lavozimlarning rasmiy nomlari va h.k. dan iboratdir. 
Tizim, tashqi va ichki omillar, tashqi va ichki omillarning shaxsiy 
xususiyatlari tufayli ota-onalar va bolalar o„rtasidagi ideal munosabatlarni 
o„rnatishga imkon beradigan yagona psixologik nazariya mavjud emas. Muayyan 
modelda ideal insoniy munosabatlarni, balki ota-onalar psixologiyasini o„rganish, 
ota-onalar va bolalar o„rtasidagi munosabatlarning nazariy asoslarini tushunish 
mumkin emas, ko„p xatolardan qochish mumkin. 
Ota-onalik - bu odamning xulq-atvori, hissiy va ijtimoiy xarakterda ota-ona 
instinkti namoyonidir. Onasi ongsiz takrorlash instinktiga, shuningdek, oilaviy 
jamiyatning asosiy hujayrasi, hayotning umumiyligi, tug„ilishning istagi bilan 
ajralib turadi, bolalarni targ„ib qilish va ijtimoiylashtirish. 
Bola uchun oila asosiy yashash joyidir, rivojlanish va psixologik 
shakllanadi. Bu bolalikdan oilada bo„lgan bola ijtimoiy munosabatlarning asosiy 
modellarini tan oldi (ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlar ota-onalar va 
keksa avlod o„rtasidagi munosabatlar misolida). Bolalik inson taraqqiyotining 
asosiy davridir, u dunyoni bilishni o„rganib, bilimlarning asosiy mexanizmlarini, 
odamlar o„rtasidagi munosabatlarning asosini qamrab oladi. Psixologlarning 
fikricha, bolaligida, bu asosiy ko„nikmalar va ko„nikmalarning asosiy ko'nikma va 
ko„nikmalari, keyingi hayot davomida psixologik xususiyatlar mavjud. 
Oila muassasasi bola uchun juda muhimdir, chunki bolalik davri jamiyatdan 
qisman izolyatsiya bilan ajralib turadi. Bola uchun ota-onalar insoniy 
munosabatlarni tushunishning asosiy manbai hisoblanadi. 
Odamning shaxsiyati, nafaqat ota-onasining eng bola uchun, balki ota-
onalarning o„zaro munosabatlari shakllanishida. Shunday qilib, agar bola otasi va 
onasidan kelib chiqqan bo„lsa, ikkala ota-onasi ham o„z tarbiyasida faol ishtirok 
etishsa, farzand ota-onalari o„rtasida keskin munosabatlar bilan o„ralgan, ammo 
bunday holatda ham shunday vaziyat aks ettiriladi. Bolaning kelajakdagi hayoti. 
Oila atmosferasi ikki samolyotga: uning shaxsiy shakllanishi (ruhiy muammolar, 
ichki 
qarama-qarshiliklar, 
majmualar, 
qo„rquvlar), 
uning 
jamiyatdagi 
munosabatlarini shakllantirish (munosabatlar muammolariga yo„l qo„ymaslik 
uchun yolg„izlik). Bu ta‟sir bolaligida ham (maktabgacha, maktab yoshida) va 
ularning oilasini yaratishda yoki o„z oilalarini yaratishda ongli ravishda rad etish 
paytida ko„proq etuk yoshda ham o„zini namoyon qilishi mumkin. Bolaning 
rivojlanishining qaysi bosqichida, bola ulg'aygan va ko„tarilgan oilaning 
nosog„lom muhitining ta‟sirini ko„rsatishi mumkin. Biroq, bu nosog„lom 

---

muhitning nosog„lom muhiti, ota-onalar va bolalar o„rtasidagi murakkab 
munosabatlar bolaning kelajakdagi hayotida aks ettirilishi mumkin. 
Bola kattalar hayotining ko„p muammolarini tushunish uchun berilmagan 
kattalarga bo„lgan munosabatini anglamasligiga ishonish yolg„on. Qoida 
tariqasida, bola vaziyatlarga, nizolar, mavzularga, holatlarga, balki hayotining 
hayoti bilan birga bo„lgan hissiy fonga ko'proq moyil. Bola o„ziga xos taqlid, uning 
fe‟l-atvori, xatti-harakatlarining asoslari, fe‟l-atvorining poydevori, bolaligidanoq 
bo„lgan odamlarga bo„lgan munosabatining ohangini tushunishni boshlaydi. Ushbu 
yoki boshqa oila a‟zolari bilan suhbat, muayyan vaziyatlarda xatti-harakatlarning 
aniq modellari). Natijada, bola birinchi darajali shaxsiyat xususiyatlarini 
ko„rsatganda, ota-onalar o„zlarining fe‟l-atvorining va xatti-harakatlari va 
uslublari, o„zlarining fe‟l-atvori va uslublari bilan bog„liq bo„lgan narsalarga duch 
kelishadi. 
Ota-onalar va bolalar o„rtasidagi munosabatlar asosan oila hayoti, 
farovonligi va farovonligi, tinchlik va ishonch hissi, har bir oila a‟zolarining 
xavfsizligi, oilasini qo„llab-quvvatlash va rivojlantirish istagi bilan belgilanadi. 
Ko„p jihatdan avlodlarning o„zaro munosabatlari ota-onalar va bolalar o„rtasidagi 
munosabatlar, qo„shnining ehtiyojlariga sadoqat va bag„rikenglik bilan bog„liq 
bo„lishi kerak. Kattalar va bolalar o„rtasidagi munosabatlarda kattalar tomonidan 
ruxsat etilgan asosiy xatolar ko„p hollarda bolaligi, bolaligi, yangi oilaviy 
munosabatlar davrida saqlanib qolgan, qarama-qarshiliklar, ziddiyatlar, qarama-
qarshiliklar, nizolar, ular yangi oilaviy munosabatlar davrida saqlanib 
qolgan. O„tmishdagi munosabatlar va avlodlar tajribasidan foydalanish yangi 
ulanishlarni amalga oshirish uchun kontrendikatsiya emas, ammo ko„p holatlarda 
ongsizlar, psixologlar har bir ishtirokchining erkinligiga ta‟sir qiladigan xatolarni 
takrorlaydilar O„zaro munosabatlarda, bolalarga nosog„lom munosabatni 
shakllantirish, uning manfaatlarini buzish. 
Ota-onalar va bolalar o„rtasidagi munosabatlarni rivojlantirish ularning 
tashqi ko„rinishi bilan to„g„ri boshlanadi. Kichik bolalar bilan, munosabatlar 
odatda osonlashadi. Chaqaloq juda ko„p onaga bog„liq, u o„z navbatida doimo 
unga g„amxo„rlik qiladi. Ular orasida issiq va bardoshli aloqa. Juda kamdan-kam 
hollarda uzoqlikning hissi bor. Farzandingiz bolalar bog„chasiga ketayotganda, 
odatda hamma narsa onalar va dadalarga yaxshi qo„shilgan. Hech qachon bir-
birlariga ishonch va samimiy his-tuyg„ularni yo„qotmaslik uchun, ota-onalar 
bolani, undan kelib chiqadigan barcha qiyinchiliklar va qiyinchiliklarda yordam 
berishlari kerak. Muammolarni engish osonroq bo„lish uchun hayot tajribangiz va 
tajribangizni to„plash. Bu bolaga turli vaziyatlarda qanday harakat qilish kerakligi 
aniq emas, chunki u mustaqil ravishda qiyinchiliklarni engib, o„z hayotiy 
tajribasini egallashni o„rganib, bolaning hayotida ishtirok etish kifoya qiladi. 

---

Ota-onalar va bolalar o„rtasidagi yaxshi munosabatlar, ota-onalarning 
normal ta‟lim va to„g„ri munosabatlarga bog„liq. Bolaning tarbiyasi uning yoshi 
oldida boshqacha aytganda, ular 18 yoshga to„lgunga qadar davom etadi va davom 
etmoqda. 3 yilgacha bola shaxsiyat asosida shakllanadi, jadvallar paydo bo„ladi. 3 
yoshdan 7 yoshgacha bo„lgan yillar muhimdir va uning shaxsiyatining 
shakllanishini muloyimlik bilan moslashtiradi. 
Sog„lom oilalar ota-onalar va bolalar bir-birlari bilan har kuni va tez-tez 
aloqalar bilan bog„liq. Bunday yaqin aloqalar ishonchni rivojlantirish, aqliy birlik, 
hayotdagi intilishlarning izchilligi va mustahkamligini rivojlantirishga yordam 
beradi. Bunday munosabatlarning asosi - ota-onalar sevgisi va g„amxo„rligi, onalik 
va otalik his-tuyg„ulari va bolalarning ota-onalariga qo„shilishi. 
Albatta, bola hurmat bilan ta‟limning ijobiy misollari ham bor, uning fikrini 
tinglang. Qanday qilib bolani o„sib, ijobiy jihatdan rivojlantiradi? 
1.
Birgalikda ko„proq vaqtni kesib oling. Ammo televizorni tomosha qilish 
uchun emas, balki hovlini o„ynashga, uyda o„yin-kulgi toping. 
2.
Chaqaloq xatolarini va nazoratini hukm qilmang. 
3.
Qutqaruvga birinchi bo„lgan birinchi kishi bo'ling. Yordam so„rash. 
4.
O„z his-tuyg„ularingizni yashirmang va chaqaloq ularga ko„rsatib bering. 
5.
Yodingizda bo„lsin! Eng qimmat o„yinchoqlarning hech biri onam va 
dadamning maydalagichini almashtirmaydi. 
Ota-ona bo‘lish oson emas. Farzandlaringizni seving!