Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

Ҳужжатларни тайёрлаш. 
Ҳужжатларни тайёрлаш жараёнида ҳужжатлар 
ва уларнинг реквизитлари шакли баёнини тузиб чиқиш керак. Бу 
реквизитлар одатда,хужжат шаклида қалин чизиқ билан айлантириб 
чиқилади. Реквизит ҳужжатлар баёнини жадвал кўринишида тақдим этиш 
қулайроқ. Ҳар бир реквизит учун қисқартма белги — реквизит номи 
белгиланган бўлиши мум-кин. Масалан, «Тайёр маҳсулотлар номенклатура 
— нарх кўрсаткичи» ҳужжати (1.20 - жадвал) учун реквизитлар баёни 1.21 - 
жадвалда кўрсатилган. Ҳар бир реквизит учун кўпгина белгилар 
тайинланиши мумкин. 
1.20- жадвал 
Тайёр маҳсулот номенклатура-нарх кўрсаткичи 
Маҳсулот коди 
Маҳсулот номи 
¡
лчов бирлиги 
Баҳоси 
1.21- жадвал 
Реквизит тасвири(баёни) 
Ҳужжат 
шаклининг 
номи 
Реквизит номи 
Реквизитлар 
белгиси 
Реквизитлар 
хусусиятлари 
тури узунлик аниқлик 
Номенклатура-
нарх 
кўрсаткич 
Маҳсулот коди 
Номи 
¡
лчов бирлиги 
Бир дона нархи 
KODT 
рамз 3 
NAME 
рамз 15 
COUNT 
рамз 3 
NARN 
сонли 5 
3 
 
7.1.4. Машинанинг ички ахборотлар таъминоти
. 
Машина ичидага ахборотлар таъминоти машина ташувчидаги ахборотлар 
базасини ва уни юритиш воситасини ўз ичига олади. 

---

196 
Машина ичидаги ахборотлар базаси (МИАБ), маълумотлар базасининг 
тузилмасини, аниқ фан соҳасининг мантиқан боғланган маълумотлар 
моделини, шунингдек, машина ташувчиларда сақланадиган алоҳида, ўзаро 
боғланмаган келувчи, чиқадиган ва оралиқ маълумотларни акс эттиради. 
МББТ воситалари билан қўллаб қувватланадиган маълумотлар базасида 
меъёрий-маълумотномали, режали, яъни шартли-доимий, ахборот ва 
оператив, ҳисобот ахборотлари сақланади (1.41 -расм). 
Машина ичидаги ахборотлар базасини ишлаб чиқишнинг муҳим 
вазифаси машина ташувчида сақланадиган маълумотларни унумли ташкил 
этиш саналади.
Машина ичидаги ахборотлар базаси номашинавий соҳадан режа ва 
тезкор ҳужжатларидан келадиган маълумотларни ўз ичига олади. Машина 
ичидаги ахборотлар базасининг бир қисми вазифани ҳал этиш жараёнида 
юзага келиши ёки бошқа тизимлар алоқа каналлари бўйича келиб тушиши 
мумкин. 
Машина ичидаги ахборотлар базаси массивлар таркиби билан ташкил 
этиш усули ва машина ташувчидаги маълумотларга кириш усули билан 
ажралиб туради. Ахборот массивлари алоҳида мустақил файллар кўринишида 
ташкил этиш ёки ўзаро боғланган жамламаси ҳисобланувчи маълумотлар базаси 
таркибида бўлиши мумкин.