Uygur, qaqauz, quzey

Ummu Kamal (Nuri) 
(15 yüzil, Koünq-1475, Konya). Son 
illərdə qumuq araşdırıcıları orta çağ qaynaqlarını diqqətlə öy- 
rənərək öz tarixi irslərinə yiyə çıxırlar. Buna Ummu Kamalın 
(Nuri) yaradıcılığının öyrənilməsi gözəl nümunə ola bilər.
XVIII yüzildə yaşayan ləzgi şairi Əli Ruhulidən qalan kitab- 
ların arasında Ummu Kamalın da şeirləri tapılmışdır. Onun 
bəzi şeirləri Oktyabr çevrilişindən əw əlki illərdə Türkiyədə, 
Kazanda çıxan kitablarda çap olunmuşdur.
Şairin qumuq olduğunu isbatlamaq üçün aşağıdakı misraları 
nümunə göstərirlər:
Elter qönqül ol ellerqe 
Misqin kumuk sümbünlerin...
Gezdim, tuzdum çox devleşdim,

---

Axır vatanım oylaşdım,
Hay aman, Koünqa yol görmedim 
İnq son barıp Şama döndüm.
(Karçıqa, 2002: 6).
Misralardakı, „Misqin kumuk“ ifadəsinə dayanaraq şairin qu- 
muq olduğunu və „Koünqa“ ifadəsinə dayanaraq, Koünqalı oldu- 
ğunu söyləyirlər. Araşdırıcılar Koünqanı indiki Dağıstan Respub- 
likasındakı Bavaqay və Çirürt yaylasındakı Koysun çayının sahi- 
lindəki Koünqala ilə eyniləşdirirlər. Şairin öncə kəndlərində, son- 
ra Şirvanda (indiki Azərbaycan) dərin bilik aldığını, əsgəri bölük- 
lərdə qazi olduğunu, Osmanlı orduları ilə birlikdə döyüşlərdə 
iştirak etdiyini, sonralar indiki Türkiyədə yaşadığını və 1475-ci 
ildə Konya şəhərində öldüyünü yazırlar. 
(Karçıqa, 2002:6).
Ummu Kamalyə aid edilən:
Dengizde bir saz olur,
Gül açılır, yaz olur.
Men yarıma gül demen - 
Gülün ömrü az olur.
(Türkiye dışındakı..., 2002:197, 20-ci cild).
-şeiri bu gün də Azərbaycanda xalq mahnısı kimi oxunur və bayatı 
kitablarına yazarı bəlli olmayan mətn kimi salınır. Şairin „Haşıq 
ellerine kim geter?“ şeirində Yunis İmrə ruhu aydın duyulur.
Kazak Tatarxan oğlu Yırçı 
(1830, Tarkovsk qəzasının 
Müslüm (indiki Atlan) kəndi-1879). Doğum və ölüm ili dəqiq 
bəlli olmayan Kazak gözəl yırlar-şeirlər söylədiyinə görə xalq 
arasında Yırçı Kazak kimi tanınmışdır (Azərbaycanda bu şairin 
adı İrçi Kazak, rus qaynaqlarında Kazak kimi yazılır (ASE,