Uygur, qaqauz, quzey

(Abid Əmin, 1930:34).
Azəbaycanda bayatı dediyimiz janra qumuqlar da sarınlar 
deyirlər. Çox zaman sarınlar deyişmə şəklində söylənilir. De- 
yişmə şəklində söylənən, yəni əsasən bədahətən deyilən sa- 
rınlara taqmaq deyirlər. Bayatıları toplayıb başa çatdırmaq 
mümkün olmadığı kimi, sarınların toplanmasını da başa çatmış 
hesab etmək olmaz. Çünki yaddaşlarda qalanlarla yanaşı yeni 
yaradılanlar da olur. Bəzən onların hansının keçmişdə, hansı- 
nın çağımızda yarandığını müəyyənləşdirmək olmur.
Qumuq yırlarından bir nümunə verməkə fıkrimizi tamam- 
layırıq:
Qız yoldan keçən atlıya deyir:
- Hey barağan hey atlı! - Hey gedən, hey atlı!
Atın nege burcuma? - Atın niyə balaca?
Özün ariv ulansan - Özün gözəl oğlansan 
Börkün nege qırcıma? - Börkün niyə tüksüz?
Atlı da qıza bu sarınla cavab verir:
Sen özün ariv qızsan - Sən özün gözəl qızsan 
Sarın bulan sınaysan. - Sarın ilə sınarsan.
298

---

Meni ariv görgen son - Məni gözəl görgünən sən.
Börküm nege sanaysan? - Börkümə nə baxarsın?
İ1 quraqlıq gələndə, yağış yağmayanda insanların bir yerə 
toplaşaraq müsəllaya çıxmalarına, Tanrıdan yağış istəmələri 
mərasıminə qumuqlar 
Zemire
deyirlər. 
Zemire
mərasiminə qa- 
dınlar qızlar da qatılır və mərasimlə bağlı nəğmələr oxunur.
Qumuqlarda, eləcə də bir çox türk xalqlarında janr kimi 
göstərilən yır, jır, cır, çır qədim türklərdə şeirə, nəzmə verilən 
ümumi ad olmuşdur. Bu günün özündə də İran İslam Respub- 
likasının mərkəzi vilayətlərindən olan Əraq ostanında yaşayan 
Savə türkləri şeirə yır, şeir söyləyənə yırçı deyirlər 
(Şamil Əli,
2000:98).
Qumuqlarda yırlar bir neçə misradan başlayaraq bir neçə yüz 
misrayadək uzana bilir. Mövzusunda isə məhdudiyyət yoxdur.
Qumuq folklorçularının “Minküllünü yırı”, “Anjili qız”ı 
igidlik eposu, “Abdullanı yırı”, “İşayının yırı”, “Zoruşnu yırı”, 
“Eldaruşnu yırı”, “Akmurzanı ve Bekmurzanı yırı”, “Ayqazini 
yırı”, “Torkalili Tonay biyii yırı”nı igidlik-tarixi yırları, “Sol- 
tanmutnu yırı”, “İslam batırın ve Soltanmutnu yırı”nı