Universitetining jizzax filiali "psixologiya" kafedrasi "psixologik trening asoslari"

2.
 
Tushlarni talqin qilish. Tushlar, Freydning fikricha, ongsizlik zonasiga yo'ldir. 
3.
 
Erkin assotsiyalar - mijoz bir-biri bilan boglanmagan fikrlarni bildiradi. Terapevt uni erkin 
holda eshitib turib xulosa chiqarishi lozim. 
4.
 
Terapevt mijoz karshiliklarini aniqlab, uning sababini tushunib yetishi kerak. 
5.
 
Terapevtning tushuntirishi natijasida mijoz bolaligida bo'lgan hodisani ob'ektiv ravishda 
boshidan kechirganday his etib, katarsis oqibatida kasallik yo'q bo'lib ketishiga olib kelish 
jarayonidir. 
Guruhiy yo'nalishda, yuqorida ko'rilgan terapevtik yo'nalishlarning aksariyatidan 
foydalaniladi. Guruhiy yunalish faqat rhxiy kasallar bilan emas, balki sog'lom, o'zini shaxsan 

---

rivojlantirishga va anglashga, muammosini yechishga intiladigan odam bilan ishlashga ham 
qaratilgan. Guruhiy yo'nalishning ustun tomoni shuki, unda terapevt emas balki guruh a'zolari 
muammoni yechishga yordamlashadi, ya'ni boshqalar muammosini hal qilish orqali o'z ruhiy olamini 
boyitishadi. Bizda guruhiy yo'nalish ijtimoiy psixologik trening deb nomlanadi. 
Hozirda Respublikamizning barcha viloytlarida ham trening guruhlari bilan ishlash asta-
sekinlik bilan rivojlanmoqda, jumladan, ta'lim va tarbiya, tibbiyot, oilaviy munosabatlar sohalarida, 
turli tashkilotlarda tadbiq qilinmoqda, biroq bu xali yetarli darajada emas. Chet ellarda guruhiy 
trening ishlari yaxshi yo'lga qo'yilgan, shulardan ayrimlariga to'xtalib o'tamiz. Guruhiy trening 
odamning boshqalar xaqidagi tasavvurini o'zgartirib, yangi xarakat shakllarini, ya'ni jamiyatning 
kichik modelini guruhda o'rganish metodidir. 
Guruhiy psixoterapiyada asosiy narsa guruhda labilizatsiya, ya'ni doimiy o'rganilgan 
harakatlardan kuchli hislar natijasida voz kechish va yangi xatti- harakat shakllarini qabul qilishi, 
boshqacha qilib aytganda, olamni tor kobiqdan chiqib idrok qilishdir. 
A.Adlerning individual psixologiyasi 
Inson haqidagi fikr. A. Adler, ehtimol, S. Freydning pozitsiyalaridan biri bilan o'rtoqlashdi, shaxs, 
asosan, hayotning birinchi olti yilida rivojlanadi. Ko'pgina boshqa jihatlarda u psixologiya va 
psixoterapiya nazariyasi va amaliyotiga kiritilgan ko'plab yangiliklarni hisobga olmaganda, qarama-
qarshi pozitsiyalarni egalladi. 
A.Adlerning fikricha, inson, eng avvalo, ongli mavjudot bo'lib, uning o'zi 
u hayotda o'zini tanlash erkinligi, hayotning ma'nosi va o'zini o'zi anglash istagi orqali 
belgilaydi. Insonning o'zini o'zi anglash yo'lidagi asosiy to'siq - bu shaxsiy kamolotni engishda asosiy 
pastlik hissi. Shunday qilib, A.Adler psixologiyada sub'ektiv (fenomenologik) yondashuvning 
peshvosi bo'lib, ichki o'zgaruvchilar va ekzistensial qadriyatlarning ahamiyatini kiritdi. A.Adler 
kontseptsiyasi o‘zining yaxlitlik, ijtimoiylik, maqsadga yo‘naltirilganlik va insonparvarlik tamoyillari 
bilan psixologiyada gumanistik yo‘nalishning boshlang‘ich nuqtasi bo‘lib, psixologlarning butun 
avlodiga ta’sir ko‘rsatdi. Adler kontseptsiyasining asosiy tushunchalari. Adler kontseptsiyasining 
asosiy tushunchalarining puxtaligi va ta'siri shunchalik muhimki, ular o'zlarining manbalarini doimiy 
ravishda ko'rib chiqishni talab qiladi. Gap shundaki. A.Adler oʻzining birinchi maʼlumotiga koʻra 
oftalmolog boʻlganligi sababli shaxs va uning xulq-atvoriga nisbatan tabiiy-ilmiy, toʻgʻrirogʻi, tibbiy-
fiziologik yondashuvni koʻp jihatdan saqlab qolgan. Tadqiqotchilar A.Adlerga vrachlar va umuman 
naturalistik maktab vakillarining (Gippokrat, F.Nahl, C.Darvin, E.Kretshmer, E.Kreppelin, V.Sheldon) 
katta ta’sirini, faylasuflar orasida esa nomlarini ajratib ko‘rsatadilar. F. Nitsshe, G. Veyginger 
(neokantchi yo'nalishdagi F. Nitsshening izdoshi). G.Vaygingerning asosiy g‘oyasi shundan iboratki, 
E.Kantning “O‘zini Xudo bordek tutish” axloqiy talabini qabul qilib, “fantastik stsenariy” 
tushunchasini ishlab chiqdi va undan keyin birinchi marta A.Adler foydalandi. Kontseptsiyaning K.S. 
nazariyasining tegishli pozitsiyasi bilan o'xshashligi. Stanislavskiy. Voqelikni subyektiv idrok 
etish. Adlerian kontseptsiyasi dunyoni mijozning "ma'lumot doirasi" nuqtai nazaridan idrok etish 
zarurligini targ'ib qiladi, ya'ni. mohiyatan fenomenologik yo'nalish. Boshqacha aytganda, A. Adler 
kelajakda bir nechta psixoterapevtik tushunchalarning asosini tashkil etadigan pozitsiyani 
shakllantirdi. A.Adler xulq-atvorni ob'ektiv shartlashdan voz kechmadi, balki uni inson boshqaradigan 
ongga ham, ong ostiga ham ta'sir etuvchi qadriyatlar, maqsadlar, g'oyalar va xulosalardan kamroq 
ahamiyatga ega deb hisobladi. Demak, psixoterapiya uchun muhim bo'lgan "xususiy mantiq" 
tushunchasi, ya'ni. berilgan mijozga xos bo'lgan taqdimot tizimi va fikrlash usullari. Butunlik va 
amalga oshirish imkoniyati. Unga o‘z nomini bergan A.Adler kontseptsiyasining asosiy asosi 
(“individual psixologiya”) jamiyatning ajralmas qismi bo‘lgan shaxsni bo‘linmas bir butunlik sifatidagi 
postulatsiyadan iborat. Shuning uchun shaxslararo muammolarga emas, balki shaxsiy muammolarga 
katta e'tibor beriladi. Demak, insonning barcha xatti-harakatlari maqsadga muvofiq, degan teleologik 
pozitsiya. Bundan tashqari, maqsadlarning o'zi dunyoning rasmini (idrok etishda) va yakuniy qaror 

---

shaklini oladigan tegishli xulosalarni yaratish orqali yaratiladi. Adlerian psixoterapiyasida savol juda 
muhim: "Kamo gryadeshi". Klassik psixoanaliz va analitik psixoterapiyadan farqli o'laroq, bir vaqtning 
o'zida uchta nuqtani hisobga olish kerak: o'tmish tajribasi, hozirgi vaziyat va harakat yo'nalishi.
A.Adlerning eng sevimli iborasi M.Lyuterning aforizmidir: "Insonning og'ziga emas, balki uning 
mushtiga qarash ". R. Bandler va J. Grinder tomonidan "vakillik tizimi" prototipi.
Kamchilik kompleksi va kompensatsiya. 1907 yilda shakllangan, pastlik g'oyasi, birinchi navbatda - u 
yoki buning pastligi 
organning xatti-harakatlariga ta'sir qiluvchi muhim holat sifatida "kompensatsiya" tushunchasi bilan 
birgalikda A. Adler kontseptsiyasining asosiy qoidalariga aylandi. Adlerning fikriga ko'ra, pastlik, 
uning qoplanishi va ijtimoiy muhit uchta o'zgaruvchi bo'lib, ularning ta'sir kuchi muhimlik va 
ustunlikka intilishning shakllanishiga olib keladi. Bu o'ziga xos yo'l bo'lib, unda o'z-o'zini tasdiqlash 
usuli rivojlanadi va A. Adlerning fikricha, individuallikni tashkil qiladi. Xarakterli jihati shundaki, 
Adler "pastlik" kontseptsiyasini ishlab chiqishda tibbiy va somatik mazmundan o'sha asosiy qarama-
qarshiliklarni ("Men kuchsiz va ojizman. Hayot qiyin") shakllantirib, psixologik holatga olib keladi. 
pastlik. Yana ikkitasi ko'rib chiqilgan kontseptsiya bilan chambarchas bog'liq bo'lib, u ham mashhur 
bo'ldi. Hayot tarzi. “Shaxs xulq-atvori maqsadga muvofiqdir” va “teleologik apperseptsiya” 
(H.Anbaher, 94-bet) tomonidan boshqariladi, deb ta’kidlagan A.Adler o‘zining dastlabki asarlarida 
prototip haqida “individning hayotga moslashuvining birlamchi shakli” sifatida gapiradi. (o'sha yerda, 
189-bet). Keyinchalik A. Adler "reja" deb atagan bu prototip hayotning birinchi besh yilida (aniqrog'i, 
uch yildan beshgacha) shakllanadi. Bu reja umuman ongning bir qismi emas, aksariyat prototiplar 
ongsizdir. Yana bir narsa muhim: moslashish prototipi (reja) paydo bo'lishi bilanoq, u hayotiy 
tajribadan olingan ma'nolar bilan to'lib-toshgan va etakchi kuchga ega bo'lgan tayanchga 
aylanadi. 1914 yildan beri A. Adler "Ego chizig'i" atamasini afzal ko'radi; keyin - "hayot chizig'i" va, 
nihoyat, yigirmanchi yillarning o'rtalaridan boshlab - "hayot tarzi". A. Adler uchun shaxsiyat "Ego" 
dir. Ammo Ego o'z-o'zidan yopiq emas, balki dunyoga yo'naltirilganligi sababli, "men" tushunchasi 
sifatida yana bir mashhur tushuncha, ya'ni "men tushunchaman" zamonaviy formulasida. Adler, "Men 
tushunchaman" - bu "men kimman" haqidagi g'oyalar tizimi (Ansbaxer, 48-bet). dunyo" (Welt-bild), 
evristik qiymati izohlarga muhtoj emas. hayot davomida o'zgarmaydi, faqat munosabatlar 
(munosabatlar) o'zgaradi. Psixoterapiyaning maqsadlaridan biri ularni tuzatishdir. "Badiiy adabiyot 
teleologiyasi" yana bir asosiy hisoblanadi. Bu atama Adler psixoterapiyasining lug'atida, agar "(ya'ni, 
"kerakli holatlar") odamlar fantastika va nima bo'lishi kerakligi haqidagi tushuncha bilan yashaydi, deb 
taxmin qilsa va Xulq-atvorga o'tmishdagi voqealardan ko'ra kelajakka oid umidlar ko'proq ta'sir 
qiladi. A.Adler shundan kelib chiqadiki, odamlar o'zlarining shaxsiy maqsadlarini badiiy adabiyot 
yordamida yaratadilar, shu orqali bu maqsadlar orqali o'zlarining xatti-harakatlari va turmush tarzini 
belgilaydilar. Ijtimoiy qiziqish. Adler psixoterapiyasi hayotdan qoniqish ko'p jihatdan "inson 
mavjudligining asosi sifatida ijtimoiy manfaatlarga" bog'liq degan ishonchdan kelib chiqadi (Ansbaxer, 
133-bet). A. Adlerning so'zlariga ko'ra, sog'lom
L. Festingerning "kognitiv dissonans nazariyasi" ning kelajakdagi 
mazmunini shakllantirishning o'zidayoq taxmin qilinganiga e'tibor bermaslik mumkin emas . A. 
Adlerning bu pozitsiyasi, aftidan, V. N. Myasishchevga juda sezilarli ta'sir ko'rsatdi .
Shaxs - bu samarali ijtimoiy faoliyatga qodir shaxs bo'lib, u o'z navbatida ijtimoiy shaxsiy his-
tuyg'ularni, 
xulq-atvor va kognitiv taxminlar. Ijtimoiy shaxsiy his-tuyg'ular: uyga, jamoaga tegishlilik, 
boshqalarga ishonish, nomukammal bo'lishga jasorat, insonparvarlik, optimizm. Ijtimoiy 
yo'naltirilgan xatti-harakatlar: yordam, ishtirok etish, hamkorlik, empatiya, rag'batlantirish, 
takomillashtirish (islohot), hurmat. Kognitiv ijtimoiy yo'naltirilgan taxminlar: "mening huquq va 
majburiyatlarim boshqalarnikiga teng"; "Mening shaxsiy maqsadlarim jamiyat farovonligi uchun 
amalga oshirilishi mumkin"; “Jamiyatning omon qolishi fuqarolarning birgalikda, hamjihatlikda 

---

yashashni o‘rganish istagi va qobiliyatiga bog‘liq”, “Men boshqalarga ham xuddi shunday 
munosabatda bo‘lish kerak, deb hisoblayman, men boshqalarga ham shunday munosabatda 
bo‘lishlarini istayman”; "Mening fe'l-atvorimning hal qiluvchi o'lchovi, men o'z jamoam 
farovonligini qanchalik oshirganligimdir". Ijtimoiy manfaat g'oyasi inson o'zini o'zi ta'minlovchi 
mavjudot emasligi va shuning uchun o'zaro bog'liqlikni o'rganishi kerak degan taxminga 
asoslanadi.