Transport vositalarining elektr jixozlari va elektron tizimlari

 
 
4.2 - rasm. O‟zgaruvchan tok generatorini umumiy ko‟rinishi. 
1 - siqiluvchi vtulka 14 - chiqish “67” 
2 - vtulka 15 - nol‟fazaniulagich 
3 - bufer vtulka 16 - generatorni qotiri shjoyi 
4 - orqaqo‟qoq 17 - vintelatorqanoti 
5 - to‟g‟rilash blokini qotirish vinti 18 - shkiv
6 - to‟g‟rilash bloki 19 - plastinka 

---

36 
7 - diod 20 - xalqa 
8 - orqa podshipnik 21 - oldingipodshi‟nik 
9 - kontakt xalqa 22 - rotor chulg‟ami 
10 - rotor vali 23 - rotor 
11 - shetka 24 - statorchulg‟ami 
12 - chiqish “30” 25 - stator 
13 - shetka ushlagich 26 - oldingiqo‟qoq 
Aylanuvchi yoki rotorli uyg‟otish chulg‟amli (kontaktli) uch fazali 
generatorlar ikki asosiy qismdan tuzilgan: startyor va rotor. Korpus o‟zaklariga 
fazaviy chulg‟am g‟altaklari o‟rnatilgan. Ularning soni uch karra ko‟p. Bu 
chulg‟amlar fazoda biri ikkinchisiga nisbatan 120

ga surilgan. Fazaviy g‟altak 
simning boshi a, v va s izolyatsiyalangan qismlarga, oxiri esa “nolinchi” nuqta hosil 
qilib o‟zaro ulanadi. Fazaviy g‟altaklarning bunday ulanishi uchburchak usulida 
ulash deb ataladi. 
Generator rotori chulg‟ami o‟zgarmas tokni qismlar SH va M, cho‟tka va 
kontakt halqalar orqali oluvchi ikki qutbli elektr magnitdan iborat. Generator 
ishlayotganda rotor uyg‟otish chulg‟ami aylanadi, bu generator tipini belgilaydi. 
Rotor aylanganda uning uyg‟otish chulg‟ami hosil qilgan magnit maydoni fazaviy 
g‟altaklar o‟ramini kesib o‟tadi va ularda o‟zgaruvchan e.yu.k. hosil bo‟ladi. Rotor 
aylana boshlaganda uyg‟otish chulg‟amiga tok akkumulyator batareyasidan keladi, 
biroq generator uyg‟ongach, chulg‟am o‟z generatoridan to‟g‟rilangan o‟zgarmas tok 
bilan ta‟minlaydi. Generator qismlarida kuchlanishning ortishi va tokning 
ko‟payishini cheklash uchun bu tipdagi generatorlar kuchlanish rostlagichlari va tok 
cheklagichlar bilan jihozlanadi. 
Uch fazali generatorlar borgan sari keng tarqalmoqda chunki ularda kontakt 
halqalari va cho‟tkalar yo‟q, bu esa ularning tuzilishi va ularga xizmat ko‟rsatishni 
osonlashtiradi va akkumulyator batareyasidan uyg‟otilishi mumkin (tashqi nagruzka 
uzilganda). qo‟zg‟almas uyg‟otish chulg‟ami generator, shuningdek startyor va 
rotorga ega. Startyor chulg‟amini hosil qiluvchi fazaviy chulg‟am g‟altaklari 
korpusning o‟zaklariga joylashgan. CHulg‟amsiz ko‟p uchli yulduzcha rotor sifatida 
xizmat qiladi. Uyg‟otish chulg‟ami po‟lat vtulkaga qo‟zg‟almas qilib o‟rnatiladi va 
qo‟shimcha ravishda generator qopqoqlariga ham mahkamlangan. U o‟zgarmas tok 
bilan qismlar M va SH orqali ta‟minlanadi. Rotor aylanganda yulduzcha uchlari 
uyg‟otish chulg‟ami o‟zagining toretsi atrofida harakatlanadi. SHu chulg‟am hosil 
qilgan magnit oqimi vtulkadan havo tirqishi orqali rotor yulduzchasiga o‟tadi va uni 
magnitlaydi. O‟z navbatida rotorning magnit oqimi fazaviy g‟altaklar o‟ramini kesib 
o‟tadi va ularda induktsiyalangan e.yu.k. ni hosil qiladi.