Azərbaycanda Peşə Təhsili və Təliminin (ptt) inkişafına Avropa İttifaqının dəstəyi

Fiziki-kimyəvi parametrlər 
Dielektriklərin kimyəvi xassələrinin öyrənilməsi onların hazırlanma texnologiyası və istismarının 
etibarlılığının qiymətləndirilməsi üçün vacibdir. Dielektriklərdən uzun müddət istifadə etdikdə onlar 
kimyəvi dağılmaya məruz qalmamalı, metallarla əlaqəli istismar edildikdə onlarda korroziya 
yaratmamalı, qaz, su, turşu, qələvi, duz məhlulu və s. ilə qarşılıqlı təsirdə olmamalıdır. Çünki bu 
maddələr dielektriklərin davamlılığına müxtəlif cür təsir edir. 
Materialların kimyəvi davamlılığını yoxlamaq üçün hazırlanan nümunələr istismar mühitinə yaxın 
şəraitdə uzun müddət saxlanılır. Sonra isə onların xarici görünüşü, çəkisi və digər parametrləri təyin 
edilir. Yağlar üçün turşuluq ədədi ölçülür. 
Turşuluq ədədi 1 kq materialda sərbəst turşu birləşmələrini neytrallaşdırmaq üçün lazım olan 
kalium hidroksidin (KOH) qramla miqdarına deyilir. Bu ədədlə yağların texnoloji xüsusiyyətini və 
metallarda korroziya yaratmaq qabiliyyətini təyin edirlər. 
Transformator yağında bu ədədin yüksək olması onun pis təmizlənməsini və köhnəlməsini 
göstərir. Elektrik avadanlığı uzun müddət tropik iqlimdə istifadə edildikdə onlarda kif əmələ gəlir. Bu 
da dielektrikə bəzi mənfi təsirlər edir: dielektrikin səthi müqavimətini azaldır, itkiləri artırır, mexaniki 
möhkəmliyi aşağı salır, onunla əlaqədə olan metal hissələri korroziyaya uğradır. 
Tropik iqlimdə elektrik izolyasiyasını həşəratlar (termitlər) də zədələyə bilər. Elektroizolyasiya 
materialının tropikə davamlılığını yoxlamaq üçün onlar 40-50C°-də havada doymuş su buxarında, kif 
göbələklərinin təsiri ilə saxlanılır, bundan sonra onların elektrik və digər xassələri ölçülür, kifin yaranma 
intensivliyinə diqqət edilir. 
Üzvi elektroizolyasiya materiallarında kifə qarşı davamlılığı artırmaq üçün onlara kif 
göbələklərinin inkişafını azaldan və onlara zəhərli təsir edən maddələr qatılır. Bəzi hallarda isə 
izolyasiya səthi tərkibində fungisid olan lakla örtülür. Fungisidlər tərkibində azot, xlor, civə olan üzvi 
birləşmələrdir. 
Maye və özlü amorf materialların keyfiyyətini göstərən parametrlərdən biri də onun özlülüyüdür. 
Özlülük elektroizolyasiya materiallarının texnologiyasında böyük rol oynayır və onların elektrik 
xassələri ilə bilavasitə əlaqədardır. 
Özlülük dinamik və kinematik növü ilə fərqlənir. 
Dinamik özlülük sürətləri vahidə bərabər olan iki maye təbəqənin müqavimət qüvvəsidir. 
Kinematik özlülük dinamik özlülüyün mayenin sıxlığına olan nisbətidir. 
Atmosfer havası həmişə müəyyən miqdarda su buxarına malikdir və izolyasiya materialları onu 
uda bilərlər. Bəzi hallarda izolyasiya materialları birbaşa su ilə əlaqədar olurlar. İzolyasiyanın xarici 
hissələri nəmləndikdən sonra rütubət izolyasiyanın daxilinə nüfuz edir. 

---

40 
3.5.2.Tələbələr üçün fəaliyyətlər 

Dartılmada möhkəmlik həddini təyin etmək üçün nümunələrin hazırlanma 
texnologiyasını araşdırın; 

Dielektriklərin mexaniki xassələrini araşdırın və təhlil edin; 

Əyilmədə möhkəmlik həddini təyin etmək üçün nümunələr göstərin; 

Fungisidlərin tərkibini araşdırın və hansı məqsədlə istifadə edildiyini müzakirə edin və 
təqdimat hazırlayın; 

Dinamik və kinematik özlülüyü müqayisə edin. 
3.5.3.Qiymətləndirmə 
Aşağıdakı qiymətləndirmə meyarına əsasən qiymətləndirəcəksiniz: