Azərbaycanda Peşə Təhsili və Təliminin (ptt) inkişafına Avropa İttifaqının dəstəyi

“Elektik keçiriciliyinin mahiyyətini izah edir” 

Sərbəst keçiricilik nəyə deyilir? 

Rekombinasiya nədir? 

Polyar mayelər qeyri-polyar mayelərdən nə ilə fərqlənir? 

---

35 
3.3.1. Elektrik möhkəmliyini şərh edir

Elektrik möhkəmliyi 
Dielektrikin elektroizolyasiya xassələri onun yerləşdiyi elektrik sahə 
gərginliyinin müəyyən kritik qiymətində itir. Bu hadisə dielektrik deşilməsi və ya 
onun 
elektrik möhkəmliyinin pozulması 
adlanır. 
Dielektrikin deşilməsinə uyğun olaraq gərginliyin qiyməti deşilmə gərginliyi, 
sahə gərginliyinin uyğun qiyməti isə dielektrikin 
elektrik möhkəmliyi 
adlanır. 
Qazlar və mayelər deşildikdə onların molekullarının yüksək çevikliyi nəticəsində deşilmiş hissə öz 
elektrik xassələrini gərginlikdən sonra bərpa edir. 
Bərk dielektriklərin deşilməsi isə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur. 
Dielektrik deşilməsinə səbəb onlarda elektrik sahəsinin təsiri ilə elektrik, istilik, bəzi hallarda isə 
elektrokimyəvi proseslərin getməsidir. 
Elektrik deşilməsi dielektrikdə güclü elektrik sahəsində yaranan elektron prosesləri və bu 
proseslər nəticəsində elektrik cərəyanının sıxlığının kəskin artması nəticəsində baş verir. 
İstilik deşilməsi elektrik sahəsində dielektrik qızması nəticəsində onun aktiv müqavimətinin 
azalması, beləliklə, aktiv cərəyanın artması və materialın daha da qızararaq termiki dağılmasıdır. 
Elektrokimyəvi deşilmə dielektrikdə elektrik sahəsinin uzunmüddətli təsiri nəticəsində dönməz 
dəyişikliklərin getməsi nəticəsində baş verir. Qazda olan neytral molekullar kimi istilik hərəkətində olan 
miqdarda müsbət və mənfi ionlar, elektronlar elektrik sahəsinin təsiri ilə əlavə sürət qazanaraq sahə 
istiqamətində və ya onun əksinə hərəkətə başlayır. Bu zaman yüklənmiş hissəciklər əlavə enerji əldə 
edir. Yüklənmiş hissəciklərin əlavə enerjisi onların toqquşduqları atom və molekullara verilir, onlar 
elektronlara və müxtəlif ionlara parçalanır. 

Şəkil 3.3. Transformator TMQ -400 
Normal şəraitdə mayelərin elektrik möhkəmliyi qazlara nisbətən çoxdur.
Maye dielektriklərin elektrik möhkəmliyi onların təmizliyindən çox asılıdır. Mayelərin tərkibində 
su, qaz və xırda mexaniki qarışıqlar olur. Bu qarışıqlar da deşilməni sürətləndirir. Tərkibində qaz olan 
mayelərin deşilməsi asan ionlaşan qaz qabarcıqlarında ayrılan enerji hesabına yerli qızma və 
elektrodlar arasında qaz kanalı yaranmaqla baş verir. Belə mayelərdə təzyiq artdıqca elektrik 
möhkəmliyi çoxalır. Qaynama temperaturu və qazların həll olunması artdığından qaz birləşmələrinin 
həcm genişlənməsi çətinləşir. 
Mayelərin deşilməsi onlarda olan suyun miqdarından və hansı formada olmasından asılıdır. 
Məsələn: transformator yağında olan su damcılarının normal temperaturda elektrik möhkəmliyi çox 
azdır. 

---

36 
Transformator yağının da elektrik möhkəmliyi temperaturdan asılıdır. Maye dielektriklərin 
qarışıqlardan təmizlənməsi onların elektrik möhkəmliyini artırır. 
Bərk dielektriklərdə 3 əsas deşilmə mexanizmi müşahidə olunur: 1) istilik; 2) elektrik; 3) 
elektrokimyəvi. Qeyd edilən deşilmə mexanizmlərindən hər biri materialın qalınlığından, soyudulma 
şəraitindən, dielektriklərdə olan defektlərdən və s. asılı olaraq eyni bir materialda ola bilər. 
3.3.2. Tələbələr üçün fəaliyyətlər 

Elektrik deşilməsi ilə istilik deşilməsinin oxşar və fərqli xüsusiyyətlərini venn diaqramı 
vasitəsi ilə müqayisə edin;