Urganch davlat universiteti "fizika-matematika" fakulteti "fizika" kafedrasi "optika" fanidan

II-bob 
Izotrop kristallar va 
anizotrop kristallar qo’llanilishi
 
va xossalari
 

2.1 Izotrop va anizotrop kristallar
. 
Qattiq jismlarning bir turi kristall jismlar hisoblanadi. Kristall jismlarning eng 
xarakterli tomoni shundaki, ularni tashkil etuvchi zarralar aniq geometrik shaklda 
joylashishidir. Masalan, osh tuzi NaCl kristallari kub shaklida, kvars kristallari
prizma ko’rinishiga ega. Kristall jismlarning asosiy xarakterli alomati unda 
anizotropiyaning mavjud bo’lishidir. Anizotropiya deb bir jinsli jismni fizik 
xossalarini turli yo’nalishlarda har xil bo’lishiga aytiladi. Kristall jismlarda 
issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsienti, yorug’likning tarqalish tezligi, elastiklik
moduli, issiqlikdan kengayish koeffitsienti va boshqa fizik xossalari turli 
yo’nalishlarda har xil bo’ladi. Kristall jismlarning asosiy alomati, unda zarralarning
(atom, molekula yoki ion), ma’lum bir tartibda joylashishidir. Kristallarning 
muvozanat holati uchun uch o’lchami bo’yicha zarralarning davriy takrorlanib 
joylashishiga kristall panjara deyiladi. Zarralar o’rtasidagi o’rtacha masofani 
o’lchashda va kristall jismlarni ma’lum panjara tuzilishiga ega ekanligini 
aniqlashda rentgenogrammalardan foydalaniladi. Kristall jismlarda zarralarning 
muayyan tartibli joylashishi jismning butun hajmiga tegishli bo’lib, buni uzoq tartib 
deb yuritiladi. Amorf jismlarda zarralarning bunday tartibli joylashishi faqat
qo’shni atomlarigagina xos bo’ladi, buni yaqin tartib deb yuritiladi. Amorf jismlar 
o’zining issiqlik xossalariga ko’ra kristall jismlardan keskin farq qiladi. Amorf
jismlarga kristall qattiq jismlarga berilgani kabi issiqlik berilsa, u issiqlik ta’sir 
etgan qismi suyuq holatga aylanib, qolgan qismi qattiq holatda turaveradi. Uning 
harorati ikkala holatda tamomila farqli bo’ladi.

---

14