Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

Obyekt logistizatsiya xarajatlari tavsifi. 
Boshqariladigan xarajatlar menejer boshqaruv xarajati deb ataladi. Aks 
holda xarajatlar menejer tomonidan boshqarilmaydigan xarajatlar bo‘lishi mumkin. 
Qaror qabul qilish, logistizatsiya yo‘nalishini aniqlash uchun xarajatlar haqida 
tegishli axborot kerak. Qaror qabul qilish jarayoni axborotga talabni shakllantiradi 
va boshqaruv hisobi usuli elementlari ishlatilish tartibini aniqlaydi: guruhlash va 
umumiy xarajatlar, prognozlash, modellash, singdirish va tahlil. 

---

159 
Logistizatsiya obyekti xarajatlarini tahlil qilib bu uning umumiy hajmini 
ko‘rmaymiz, balki bitta materialga ketadigan kattalikni ko‘ramiz. Hisoblash uchun 
xarajatlarning bu ko‘rsatkichlari o‘zgaruvchi va doimiyga bo‘linadi. 
Zamonaviy iqtisodiyot nazariyasi doimiy va o‘zgaruvchan iqtisodiy 
xarajatlarni o‘rganishga to‘xtaladi. Biroq aytib o‘tish joizki, logistikaning 
optimizatsiyasi va boshqaruvchining asosiy obyekti bu materiallar oqimi. 
Logistizatsiya obyektining doimiy xarajati deganda qisqa davrda 
o‘zgarmaydigan xarajatlarga aytiladi. O‘zgaruvchan xarajatlar deganda - material 
oqimining o‘zgarishi bilan o‘zgaruvchi xarajatlarni tushunish kerak. Bu yerda 
xarajatning yana bir turi chegaraviy xarajatga to‘xtatamiz. Chegaraviy logistik 
xarajatlar pul shaklidagi xarajatlarning o‘zgarish tezligini xarakterlaydi, masalan 
mahsulot sotish hajmi. Qaror qabul qilishning ta’sir darajasiga qarab qabul 
qilinadigan va qilinmaydigan xarajatlarga bo‘linadi. Obyekt logistizatsiyasini tartib 
va bir martalik bo‘lish boshqarish rejasini qabul qilish uchun muhim. Shunday 
qilib biz logistik xarajatlar tushunchasi borligini tadqiq qildik. Harakatdagi 
xo‘jaliklar tizimini logistizatsiya xarajatlarini o‘rganish u korxonalar uchun 
xarajatdir. 
Bitim logistik xarajatlari. 
Yuqorida obyekt logistizatsiya xarajatlarining xarajatlar hisobi maqsadida 
turli shakllar ko‘rib chiqildi. Asosiy e’tiborni xarajatlar kategoriyasiga qaratish 
lozim, qaysiki bevosita qaror qabul qilish, nazorat va boshqarish, foyda hisobi va 
kalkulyatsiyaga ta’sir qiladi - bitim xarajlari. Logistik xarajatlarni qoplaydigan 
asosiy omil bu sarf. Tayyorlov - ombor, taqsimlov - sotuv va ishlab chiqarish 
sarflari tarkibiga bitim shartlari bo‘yicha kelishuvlar olib borish, uni 
rasmiylashtirish, potensial sotuvchi va xaridorlar haqida axborot yig‘ish, yuridik 
xuquqlarni himoya qilish bilan bog‘liq xarajatlar kiradi. Logistik tizim ichi va 
tashqarisida amalga oshiriladigan operatsiyalardan farqli joyi bunda egalik huquqi 
bir kishidan ikkinchi kishiga o‘tishi va sug‘urta majburiyatining bir tashkilotdagi 
ikkinchi tashkilotga o‘tishi. Bosqich va operatsiyalarni amalga oshirish tovarga 
egalik huquqining ko‘chishi bitim xarajatlarini tashkil qiladi. 
Bitim xarajatlari - bozor kelishuvlari paydo bo‘lish natijasi. Tromaksiya 
kategoriyasi keng qo‘llaniladi: har xil muddatli bitimlar xususiyatini ifodalaydi, 
qaysiki detalni rasmiylashtirishni talab qiladi. Bitim xarajatlari logistik tizimning 
sotish paytidagi tovarga egalik va uning o‘tish yoki sug‘urta majburiyatlarining 
o‘tishi bilan bog‘liq bo‘lgan ajralmas qisimdir. 
O Uilyamson o‘zining o‘z ishida bitim xarajatini bitimdan oldin keyin 
paydo bo‘lgan xarajatlarga bo‘ladi. 
Xarajatlarning birinchi kategoriyaga kuyidagi tegishli: 
axborot qidirish xarajatlari. Axborat qidirish xarajatlari tarkibiga potensial va 
xokozolar haqidagi axborat xarajatlari kiradi. 
kelishuv olib borish xarajatlari, unga almashtirish shartlari, kelishuv turini 
tanlash xarajatlari kiradi.
 

---

160 
o‘lchov xarajatlari unga sifatli, sonli, xizmat xo‘jalik aniqlash xarajatlari 
kiradi.