|
M uhokama uchun savotlar
1. Buyum tayyorlashning texnologik jarayoni deganda nimani
tushunasiz?
2. M ehnat ta’limi da qaysi fanlar bilan fanlararo bog'lanishlar
mavjud? Y og'ochga ishlov berishda qanday fanlararo aloqalar mavjud?
M atem atika bilan bog'liqligi nimada? Fizika bilanchi?
3. Yog'ochga ishlov berishga oid xalq hunarmandchiligining
qanday turlari mavjud?
4. Yog'och o'ym akorligidan qaysi sohalarda foydalaniladi?
2.7. Yog'och m ateriallariga ishlov beruvchi dastgohlar hamda
elektr va m exanizatsiyalashtirilgan jihozlar
M a’lumki, yog'ochlar turm ushda ham, ishlab chiqarish sohalarida
ham juda k o 'p ishlatiladigan qurilish materiallari hisoblanadi.
‘Y og'ochlar bir qator xossalarga ega. Shulardan bin ulam ing fizik
xossalaridir. Y og'ochning fizik xossalariga ularning o'lcham lari,
qurishi, og'irligi, rangi, hidi, teksturasi, namligi, zichligi, issiqlik va
elektr tokini o'tkazuvchan (o'tkazm as)ligi kabilar kiradi. Odatda
yog'och materiallari uch o'lchovga ega bo'ladi, bular. uzunligi, eni va
41
qalinligi, agar u silindr shaklida b o ls a , diametvining uzunligi b o ‘ladi.
Y og'ochlam ing rangi, hidi va teksturasi bir qancha onullarga
jumladan, daraxt o ‘sgan joyning iqlim sharoitiga. yog'ochning turi va
yoshiga
bou'liq
b o lib .
ko‘pchilik
daraxtlam ing
y og‘ochligi
qoramtirdir. Yog'ochning ko'tinishi, uning zichligi, o zak nurlarining
miqdori yirik va maydaligiga hamda kesimi yuzasiga; yog'ochning hidi
unda smola, oshlovchi moddalar va efir moylari mavjudligiga
bog'liqdir. Yog'ochning hidi uni endigina kesilganda k o p ro q seziladi.
Yog'ochning rangi, hidi va ko'rinishi uning qanday material ekanligini
bildiruvchi belgilar bo'lib, ular ishlab chiqarishda muhim ahamiyatga
ega. Yog'och bo'ylam asiga, va'ni tolalari bo'ylab kesilganda
(tilinganda) hosil bo ladigan tabiiy naqsh tekstura deb ataladi. Turli
yog'ochlam m g teksturasi turlicha bo'ladi.
Quruq yog'och issiqlikni yaxshi o'tkazm aydi, sababi yog'ochning
g'ovakligidir. Uning hujayralari ichiga havo to lgan bo'lib, u issiqlikni
yomon o'tkazadi. Zichligi katta yog'och zichligi kichik yog'ochga
nisbatan issiqlikni yaxshi o'tkazadi. Shuningdek, quruq yog'och elektr
tokini ham o'tkazm aydi. Shunga ko'ra undan izolyatsiya material
sifatida foydalaniladi. Shuni unutmaslik kerakki, namligi ко p bo'lgan
yog'och tokni yaxshi o'tkazadi. Chunki yog'och kovaklari suv bilan
to'lgan bo'ladi.
Y og'ochning tovush olkazuvchanligi unda tovushning tarqalish
tezligi bilan belgilanadi.
Y og'ochning tovush olkazuvchanligi
bo “ у lama yo'nalishda havoga nisbatan 15-18 marta, ko'ndalang
vo'nalishda 3-6 marta ortiqdir va bu yog'ochning kamchiligi
hisoblanadi. Shu sababli pol va shiftlarda yog'och ortiqcha sarf
bo'im asligi uchun tovush o'tkazm aydigan materiailar ishlatishga
to 'g 'ri keladi. Yog'och material y o ru g iik nurlarini jud a kam o'tkazadi,
yog'ochning yupqa listi, faner qatlamlari juda kuchii y o ru g iik
manbaidan chiqayotgan nurnigina o'tkazishi mumkin. Y og'ochlar
yoriluvchanlik, qayishqoqlik, qovushqoqlik, qattiqlik, mixlarni ushlab
qolish xususiyatiga ega Ulami turli ta'siriar ostida tolalar bo'ylab
ajralishi yorilishidir. Yorilishlar tabiiy holda. masalan, issiqlik ta'sinda
qurishi natijasida, shuningdek bolta yoki pona yordamida ta sir etish
natijasida hosil bo'ladi. Qayishqoqlik yog'ochning yoriluvchanligini
oshiradi, qovushqoqlik esa kamaytiradi. Nam yog'och oson yoriladi
Biroq zichligi kichik yog'ochlai- ju d a h o i bo'lganida qayishqoqligi
kamayib, yaxshi yorilmaydi pona yoki bolta qisilib qoladi.
42
Yog'ochning qattiqligi — keskichning botishiga qarshilik
ko'rsatishidir. Yog'ochning qattiqlik darajasini bilish uchun turli xil
yog'ochlam i yorish, mix qoqish, analash. bir xil keskich bilan kesib
ko'rish usullaridan foydalanish mumkin. Qaysi yog'ochni kesish.
yorish, arralash, mix qoqish qiyin b o 'lsa - bu yog'och qattiq
hisoblanadi.
M a’lumki, mixlar turli materiallardan, turli ko'rinishda va har xil
o'lcham larda yasaladi. Y og'och qayishqoqligi sababli qoqilgan
mixlami ushlab turadi. Yog'ochga qoqilgan mix uning tolalarmi
taranglashtiradi, tolalar esa mixni siqadi, uning chiqib ketishiga
qarshilik qiladi.
Yog'och bo'laklarini yopishtirish uchun ishlatiladigan yelimlar
hayvonot yelimlari, o'sim lik va smola yelimlaridan iborat. Duradgorlik
o'quv ustaxonalarida hayvonot yelimlai'i, xususan, suyak va kazein
yelimlari, smoladan qilingan yelimlar k o 'p ishlatiladi. O'sim lik
yelimlari, asosan, faner ishlab chiqarish korxonalarida ishlatiladi.
Yelimlar quyuq eritmalar holida, smoiali yelimlar esa quruq parda
(plyonkalar) ko'rinishida ishlatiladi. Yelim pishirish zavodlaridakazein
va suyak yelimlari ko'pincha taxtacha (plita) ko'rinishida chiqariladi.
Taxtacha yelimning uzunligi 150-200 mm, eni 30-100 mm, qalinligi
10-15 mm bo'ladi. Suyak yelimi bochkagajoylab chiqariladi. Glyutinli
yelimlar sifatiga qarab sortlarga ajratiladi. Glyutinli yelimlar qumq
holida gigroskopik bo'ladi. Namlansa bo'kadi, qizdirilsayum shaydi va
suyuqlanadi. Bu yelimlar suvga chidamsizligi uchun ulardan vopiq
xonalarda turadigan buyumlami yelimlashdagina foydalaniladi. Kazein
yelimlarining asosiy tarkibiy qismi kazein, y a ’ni y o g 'i olingan suzma
(tvorogdan) iborat. Toza suvda kazein juda tiniq bo'ladi, lekin erimaydi
va yelim hosil qilmaydi. Duradgorlik o'quv ustaxonalarida faqat kazein
poroshogidan
tayyorlangan
va
o'sim lik
yelimlaridan.
suyuq
fenolformaldegidli yelimlardan foydalaniladi. Bu yelim quyuq shiraga
o'xshash bir jinsli suyuqlik b o'lib, yupqa qatlamli va shaffofdir.
Fenolfomialdegidli yelim quyidagicha tayyorlanadi: qo'shdevorli, ichi
oqartirilgan yoki sirlangan idishga smola quyiiib, idish devorlari
orasiga sovuq suv quyiladi, idishga atseton yoki etil spirt solinib, smola
bilan uzluksiz aralashtirib turiladi, keyin kerosin konstanti va aralashma
solinib, ularni 10 mi nut mobaynida qorishtiriladi.
Duradgorlik
o'quv
ustaxonasi
m ashgulotlarida
yasalgan
buyum laming sirtini bo'yash, loklash va boshqa ishlar pardozlash
43
materiallari yordam ida bajariladi. Y og'ochni nam ta'siridan saqlash,
rangi va tuzilishi o'zgarm asligi uchun unga yupqa qatlarnda lak-bo'yoq
surtiladi. Bo'yoq moddalari suv, spirt, betizin, skipidar. smola va
boshqa suyuqliklarda eritilib, colloid eritmalari hosil qilinadi va
yog'och buyumlar bo'yaladi. Suvda eriydigan bo'yoq moddalarining
asosli va kislotali xillari ko'proq ishlatiladi. Buyumlarga jigai' rang
beradigan, suvdayaxshi eriydigan y o ng 'oq beysi va qizil yog'och beysi
ana shu moddalar jum lasiga kiradi. Asosiy bo'yoq moddalari 50-70 C
gacha isitilgan suvda yaxshi eriydi, hosil bo 'lg an eritma filtrlanadi.
Kislotali bo'yoq moddalari dastlab ozgina sirka qo'shilgan suvga
qoriladi. B o'yoq moddasi erigandan keyin unga alyuminiyli achchiq
tosh solinadi. Shu komponentlar aralashtiriladi va aralashma filtrlanadi.
Buyumlanii qanday yog'ochdan tayyorlanganiga qarab turli rangga.
masalan, qayin bilan zarangni kulrang (kumushrang)ga, dub, buk,
archa, qarag'ay, tilog'och va boshqa yog'ochlam i jigarrangga bo'yash
m aqsadga muvofiqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
