O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

Affiksatsiya usuli
. Bu usul bilan o‘zakka so‘z yasovchi qo‘shimchalar qo‘shish orqali yangi 
so‘z yasaladi. Masalan: 
o‘r+oq, dars+lik, sez+gir, o‘zbek+cha, tor+ay(moq), mard+ona.
So‘z yasovchi qo‘shimchalar o‘zakka qo‘shilib kelish o‘rniga ko‘ra ikki turli bo‘ladi: 
a) so‘z 
yasovchi ort qo‘shimchalar
. O‘zbek tilida so‘z yasalishning asosini tashkil qiluvchi bunday 
qo‘shimchalar o‘zak-dan keyin qo‘shilib, yangi ma’noli so‘z hosil qiladi. Masalan: 
o‘t+loq, chiri+k, 
tosh+qin, ish+chan, arra+la 
kabilar; 
b) so‘z yasovchi old qo‘shimchalar
o‘zak oldidan qo‘shilib 
yangi so‘z yasaydi. Masalan: 
be+tinim, no+to‘g‘ri, ba+ma’ni, ser+harakat, anti+demokratiya
. old 
yasovchi qo‘shimchalar asosan sifat yasovchilar bo‘lib, ularning ko‘pchiligi fors-tojik tilidan kirib 
kelgan.

---

70 
Kompozitsiya usuli.
Birdan ortiq mustaqil ma’noli o‘zak morfemalarning tobelashgan holda 
qo‘shiluvi, birikuvi orqali yangi so‘z hosil qilinishidir. Masalan: 
Mirzachul, gulqand, guldasta, 
temir yo‘l, qaror qilmoq, ahd etmoq. 
Bunday yasama so‘zlar ikki yoki undan ortiq mustaqil ma’onli 
o‘zak morfemalar ishtirokida hosil bo‘lsa ham, yaxlitligicha bitta lug‘aviy ma’no ifodalashga xizmat 
qiladi. Ular tuzilishiga ko‘ra qo‘shma so‘zlar deyiladi. Kompozitsiya usuli bilan yasalgan qo‘shma 
so‘zlar ot, sifat, ravish va qisman fe’llarda keng tarqalgan. Ularning qismlari har xil va bir xil so‘z 
turkumlaridan tuzilishi mumkin. Masalan: 
Bel+bog‘, asal+ari, olib+chiqmoq
kabilar bir xil so‘z 
turkumlarning qo‘shilishidan, 
qaror+qilmoq, osma+ko‘prik, tez+oqar
kabilar esa har xil so‘z 
turkumlarning qo‘shilishidan tuzilgan.
Qo‘shma so‘zlar ham tarixiy va zamonaviyligi bilan farqlanadi. Agar qo‘shma so‘z qismlari 
hozirgi tilga nisbatan eskirgan yoki boshqa tillardan o‘zlashtirilgan bo‘lsa, ular qo‘shma so‘z 
hisoblanmaydi. Masa-lan: 
kechqurun, qayrag‘och, biror, odamshavanda, santimetr
kabilar hozirgi 
tilda ma’noli qismlarga ajralmaydigan sodda so‘zlardir. Ba’zi o‘zlashgan qo‘shma so‘zlar ma’noli 
qismlarga ajralishi ham mumkin
: fotokavera, kinoteatr, kinolenta, fotomodel 
kabilar shular 
jumlasidandir.