181
Kartoshka hosili mashinalar bilan quyidagi: bir fazali (kombayn bilan
to‘g‘ridan-to‘g‘ri), ikki fazali (alohida-alohida mashinalar bilan)
va qurama
(aralash) usullarda yig‘ishtirib olinadi.
Bir fazali usul ikki variantda: 1) tuganaklar va poyalarni bir vaqtda
yig‘ishtirib olish; 2) vaqt bo‘yicha navbatma-navbat bajarilishi mumkin.
Birinchi variantda kombayn kartoshka va tuproqni kovlab oladi, ildiz va
tuganaklarni poyasidan ajratadi, tozalaydi va ularni alohida bunkerlarga yig‘adi.
Ikkinchi variantda kartoshkani kovlab olishdan oldin uning poyalari mexnik
(kesish, maydalash) va kimyoviy usulda yig‘ishtirib olinadi.So‘ngra 2-15 kun
o‘tgach tuganaklar kovlab olinadi.
Ikki fazali usulda kartoshka poyasi bilan birgalikda kovlab olinadi va tuproq
yuzasiga tashlab ketiladi. Kartoshka poyasi qurib tuganaklardan ajragandan so‘ng
ular yig‘ib olinadi, tozalanadi va saqlash joylariga yuboriladi..
Qurama (aralash)
usulda
2 va 4 qatordagi kartoshka tuganaklari kovlab
olinadi, tozalanadi va tuproq ustiga qator qilib to‘shab ketiladi, so‘ngra ketma-ket
kombayn bilan yig‘ishtirib olinadi.
Kartoshkani yig‘ishtirib olishni tashkil etishda
quyidagi usullardan -
to‘xtovsiz oqim, dalada bir joyga to‘plash, so‘ngra saqlash joylariga jo‘natish
hamda aralash ko‘rinishdagi usullardan foydalanish mumkin.
To‘xtovsiz oqim usulida quyidagi ishlar ketma-ketligi – mashinada hosilni
to‘g‘ridan-to‘g‘ri yig‘ishtirish, tozalash va saralash, transport vositasiga ortish,
qayta ishlash zavodlari yoki qabul qilish punktlariga tashish ishlari bajariladi. Bu
usulda xarajatlar kam bo‘ladi, hosilning isrofgarchiligi kamayadi, yig‘ishtirib olish
ishlari tezlashadi.
To‘plab so‘ngra saqlash joylariga jo‘natish usuli quyidagi ko‘rinishda tashkil
etiladi. Hosil yig‘ishtiriladi, dalada vaqtinchalik saqlash uchun uyumlanadi,
tozalanib transport vositalariga yuklanadi va xo‘jalikdagi saqlash joylariga yoki
qayta ishlash zavodlariga jo‘natiladi. Bu usul
mahsulotlar yuqori darajada
ifloslangan yoki transport vositalari etishmagan hollarda qo‘llaniladi.
182
Aralash usulida mashinalar bilan yig‘ishtirib olingan hosilning bir qismi
bevosita qayta ishlash zavodiga yoki xo‘jalik omborxonalariga, qolgan qismi esa
to‘plash maydonchalariga vaqtinchalik saqlash uchun jo‘natiladi. Buning natijasida
transport vositalaridan unumli foydalanish imkoniyati yaratiladi.
Hosilni yig‘ishtirib olish usul va tashkil etish tadbirlarini amalda qo‘llashda
fermer xo‘jaligining tuproq-iqlim sharoiti, ishlab chiqarish hajmi o‘ziga xos
xususiyatlarini hamda mahsulotning xossalarini hisobga olish kerak bo‘ladi.
Kartoshka hosili asosan kartoshka kovlagichlar va maxsus kombaynlar bilan
yig‘ib olinadi.
Kartoshka kovlagich
tuganaklarni tuproq bilan birgalikda kovlab
oladi, so‘ngra tuproqdan tuganaklarni ajratib, dala yuzasiga qator qilib to‘shab
ketadi. Tuganaklar qurigandan keyin qo‘lda terib olinadi va koplarga solinib,
so‘ngra transport vositasiga yuklanib, saqlash omborlariga jo‘natiladi. Kartoshka
yig‘ish kombayni tuganaklarni kovlab oladi va poyasi, bargi va tuproqdan ajratadi,
bunkerga yig‘adi hamda transport vositasiga yuklaydi.
Kartoshka kovlagichlar
rotorli, elevatorli, kepchigichli va kombinatsiyalashgan bo‘ladi. Kovlagichlar bir-
ikki katorli egatlarni kartoshka tuganaklari joylashgan chuqurlikda kovlaydi,
tuganakli qatlamni silkitish, tebratish, cho‘zish,
siqish hisobiga uni maydalaydi,
tuproqning mayda zarrachalarini elaydi va tuganaklarni dala yuzasiga qator qilib
to‘shab ketadi. Ularning ishchi qismlari tuganakli tuproq qatlamini ag‘daruvchi,
irg‘ituvchi, elovchi turlarga bo‘linadi. Kartoshka etishtiriladigan mintaqalarning
tuproq-iqlim sharoiti, dalaning o‘lchami va shakli va boshqa omillarni hisobga
olgan holda turli kombaynlardan foydalaniladi.
Kartoshka yig‘ish kombaynlari
kartoshkali
qatorlarni kovlaydi, tuganaklarni
tuproq va chiqindilardan ajratadi, kesaklarni maydalaydi, tuganaklarni poyasidan,
begona o‘t qoldiqlari, toshlardan
va kesaklardan ajratadi, tuganaklarni bunkerga
yig‘adi yoki transport vositasiga yuklaydi. Kombaynlar bir-to‘rt qatorli, tirkama,
yarim tirkami va o‘ziyurar turlarga bo‘lingan bo‘lib, yarim tirkama turi ko‘p
tarqalgan.
183
Kartoshkalarni yig‘ishtirib olishda asosan rotorli (KTN-1A), elevatorli (KST-
1,4 va KTN-2V) va o‘ziyurar KSK-4-1 kartoshka kovlagichlar hamda KKU-2A va
KPK-3 kombaynlaridan foydalaniladi.
Ko‘pchilik sabzavot ekinlarining hosilini yig‘ishtirib olish qisman
mexanizatsiyalashtirilgan
Do'stlaringiz bilan baham: 
