Book · February 020 citations reads 3,943 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Ishda foydalaniladigan asboblar va jihozlar: 
Tarozi, elaklar tizimi, xajmli 
ssilindr, paqir (chelak), Petri kosachasi.
 
Ishning nazariy asoslari
: 
Tuproq xosil bo‘lish jarayonida tuproq qatlamlarida
turli shakl va kattalikdagi bo‘lakchalar (kesakchalar) shakllanadi. Ular chang va
loyqa zarralarini kolloid xoldagi gumus moddalari ta’sirida bir birlari bilan birikishidan 
hamda ularni kalsiyli birikmalar bilanssementlashuvidan xosil bo‘ladi. Tuproq
strukturasini shakllanishida zich ildiz tizimiga ega bo‘lgan o‘t o‘simliklarining
ham ahamiyati kattadir, tuproqdagi turli shakl va kattalikdagi bo‘lakchalar
(kesakchalar, donachalar) yigindisi tuproq strukturasi deyiladi. Aloxida kattalikdagi 
bo‘lakcha tuproq agregati deyiladi.
 
Kubsimon strukturaning uch tomoni (eni, bo‘yi va 
balandligi) bir xil tuzilishda bo‘lib kubsimon va dumaloklangan bo‘ladi. Prizmasimon
struktura tik prizma holida bo‘lib, shakli bir xil bo‘ladi. Plitasimon struktura esa
yassi kurinishdagi plastinkasimon kat-kat tuzilishga ega bo‘ladi. Struktura agregatlari 
kata-kichikligiga ko‘ra bir necha xillarga bo‘linib ketadi. Ularni 0,25 mm dan yiriklari 
makrostruktura, 0,25 mm dan kichiklari esa mikrostruktura qilib ajratiladi. Tuproq
strukturasi tuproq unumdorligini belgilovchi omillardan biri hisoblanadi. Agronomik

---

27 
 
jixatdan kattaligi 0,25 mm-10 mm bo‘lgan va suvga chidamli agregatlar ahamiyatga 
molikdir. Donadorlik xolatiga ega bo‘lgan tuproqlarni suv-fizik xossalari qulay bo‘ladi. 
Ular govak tuzilishga ega bo‘lib, ularga ishlov berish ancha osonrok bo‘ladi. 
Laboratoriya ishini bajarish tartibi. 
1.Daladan keltirilgan va quritilgan
tuproqlar kalin qog‘oz ustiga yoyiladi. Undagi yirik (2 sm va undan katta)
kesakchalar ko‘l bilan maydalanib, ulardagi o‘simlik qoldiqlari va toshlar ajratib 
olinadi.
Tayyorlangan tuproqdan 0,5-1,5 kg atrofida tortib olinadi va uni maxsus
elaklar tizimi (yig‘masi) orqali o‘tkaziladi. Elaklar tizimi yuqoridan pastga tomon 
10,7,5,3,2,1,0,5 va 0,25 mm qilib joylashtiriladi va oxirgi (0,25 mm) elakning tubiga 
yig‘gich qo‘yiladi.
Olingan tuproqni oz-ozdan (taxminan 200-300grammdan) qilib elakka 
solinadi va elanadi. Elash elakchalar tizimini qiyalatib aylantirish bilan bajariladi.