40
10
BOSHLANG‘ICH SINFDA DIDAKTIK O‘YINLAR VA ULARNING TAFAKKURINI
RIVOJLANTIRISHDAGI AHAMIYATI
Mamatkobilova Dilafruz Anvarovna
Boyovut tuman 33-umumta’lim maktabining
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Annotatsiya: Maqolada boshlang‘ich ta’lim tizimida o‘quvchilarning dars jarayonidagi
faolligini oshirishda didaktik o‘yinlar ahamiyati haqida fikr yuritilgan.
Kalit so‘zlar. Boshlang‘ich ta’lim, dars jarayoni, didakktika
Ta’lim-tarbiya sohasida amalga oshirilgan islohotlar yurtimizdagi tub o‘zgarishlar,
yangiliklarining asosi ekanligi ayni haqiqat deb aytish mumkin.
Zero, har bir yurtning buguni va kelajagi tom ma’noda, ta’lim tizimining qay darajada
rivojlanganligi, barkamol avlodni tarbiyalash uchun
yaratilgan shart-sharoitlar, islohotlarning
natijalari bilan belgilanadi.
Didaktik o‘yin-bu bolalarning yosh va imkoniyatlariga mos keladigan ta’lim berish metodi.
Tajribali tarbiyachi bu o‘yindan passiv bolalarni jamiyatga aralashtirish uchun har xil rejalar,
vazifalarni qo‘rqmasdan bajarishi uchun foydalanadi. Didaktik o‘yin tarbiyaning vazifasi ham-
da maqsadlariga muvofiq kelishi lozim. Didaktik o‘yin bolalarning amaliy faoliyati hisoblanadi,
shuning uchun unda bolalar mashg‘ulotlarda olgan bilimlaridan foydalanadi. Didaktik o‘yin bo-
lalarning aqliy faoliyatlarini kuchaytiradi, olgan bilimlaridan har xil usulda foydalanishlari uchun
hayotiy sharoit yaratib beradi, nutq o‘stirish, tabiat bilan tanishtirish va ekologik ta’lim jarayonini
tashkil etishda keng foydalaniladi.
Odatda, o‘quvchining yangi mavzuni o‘zlashtirib olishi uchun
turli amaliy mashqlarga
murojaat qilinadi. Ammo o‘yin shaklida o‘tkaziladigan mashqlar bolalarning diqqatini ko‘proq
jalb qilishi, qiziqtirishi bilan ajralib turadi.
Didaktik o‘yinlarda bolalar takrorlash lozim
bo‘lgan so‘z yoki harakatni osonlik bilan o‘zlashtirib oladilar.
Didaktik o‘yinning boshqa o‘yin turlaridan farqi shundaki, undan boshlang‘ich va maktab-
gacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda keng foydalaniladi. Bola o‘yin jarayonida bilim oladi,
malaka va ko‘nikmalar hosil qiladi.
1. Har bir didaktik o‘yinda ma’lum maqsadga qaratilgan vazifa qo‘yiladi. Bu vazifa bolalarga
bilim va ma’lumot berishni nazarda tutadi.
Didaktik o‘yinda boladan ma’lum vazifani bajarish talab qilingani bois, o‘yin davomida u
o‘zining fikrlash qobiliyatini faollashtiradi, oldingi olgan bilimlarini eslashga harakat qiladi.
Bolalar bilan o‘tkaziladigan didaktik o‘yinlar ularda aniq bilimga, narsa va buyumlarga qiziq-
ish uyg‘otishi, diqqatini jalb qila olishi lozim. Agar o‘quvchilar oldiga qo‘yilgan vazifa ularning
tushunchasiga mos bo‘lmay, bolalarni qiynab qo‘ysa, o‘yin o‘z qimmatini yo‘qotadi. Chunki
o‘quvchi qiziqmagach, vazifa bajarilmaydi va kutilgan natijaga erishilmaydi.
Ma’lumki 1-sinfga
qabul qilinib, maktab ostonasida ilk qadam qo‘ygan bolaning
faoliyatida o‘yin asosiy o‘rinni egallaydi. O‘yin ularning eng sevimli mashg‘uloti bo‘lib,
ular har qanday mashg‘ulotni o‘yin bilan uyg‘unlashtirishga harakat qiladilar. Shunday ekan
o‘qituvchi o‘quvchi faoliyatidan ularning sevimli mashg‘uloti - o‘yinni siqib chiqarmasdan,
undan maqsadga muofiq foydalanish bilan ta’lim jarayonining samaradorligini oshirishga imkon
beradi.
O‘yin - bola hayotining uzviy qismidir. O‘yin
orqali bola atrof - muhit, tabiat hodisalari,
manzaralari, buyumlar, o‘simliklar, hayvonlar dunyosi bilan tanishadi. Boshlang‘ich ta’lim
davrida o‘quvchilarning aqliy va jismoniy faoliyatini tashkil qilishda didaktik o‘yinlar alohida
ahamiyatga ega.
Didaktik o‘yinlar jarayonida o‘quvchilar o‘yin qoidalariga qat’iy rioya qilishga o‘rganadilar,
inoqlik his - tuyg‘ulari, dunyoqarashlari shakllanib boradi.
Ta’lim jarayonida didaktik o‘yinlar o‘quvchilarning xususiyatiga ko‘ra tashkil etilishi kerak.
Bu esa ularga bilim
berishni yengillashtirishga, ko‘rgazmalilikni ta’minlashga qaratilgan
bo‘lib, o‘quvchilarni toliqtirmaslik, zeriktirmaslik imkonini yaratadi.
Didaktik o‘yinlarni xilma-xil tarzlarda tashkil qilish mumkin. Qo‘g‘irchoqlar, o‘yinchoqlar,
rasmlar va tarqatmalar, turli geometrik shakllardan ham foydalanish mumkin. Didaktik o‘yinlar
41
10
maqsadiga ko‘ra 4 omilni o‘z ichiga oladi:
1. O‘yinning vazifasi. 2. O‘yinning harakati. 3. O‘yinning qoidasi. 4. O‘yinning yakuni.
Har bir didaktik o‘yinni boshlashdan oldin o‘quvchilarga o‘yinning qoidasi, mazmuni, yakuni
nimadan iborat ekanini o‘qituvchi tomonidan tushuntiriladi. O‘quvchilar
uni tushunib, anglab,
shu asosda harakat qiladilar. Misol uchun matematika darslarida savod o‘rgatish bosqichida
matematik bilimlarni mustahkamlash uchun quyidagi usuldagi tarqatmalardan foydalanishimiz
mumkin.
Bunda o‘quvchilar kam, ko‘p, teng kabi tushunchalarga ega bo‘lib borishadi
Bunda o‘quvchilardan chaqqonlik, ziyraklik, bilimlilik va mahorat kerak bo‘ladi.
Didaktik o‘yin dunyoni bilish vositasidir: o‘yin orqali bola bola rangi, shakli,
tabiiy
xususiyatlari, o‘simliklar va hayvonlarni o‘rganadi. O‘yinda bolalar o‘ynash, qiziqish doirasini
kengaytirish, ta’mi va so‘rovlarni aniqlash qobiliyatini rivojlantiradi.
Foydalangan adabiyotlar
1. T.G‘affarova. Boshlang‘ich sinflar uchun didaktik materiallar
2. http://www.ziyonet.uz. - axborot ta’lim portal
3. Internet materiallari: http://go.mail.ru/search?. “Ta’lim texnologiyalari”
