PEDAGOGIKA
2015, 4-son
55
hislar qanchalik rivojlansa, bolalarda qo‘rquv hissi shunchalik ko‘proq
shakllanadi. Ularga nisbatan “seni amaki olib ketadi, men sendan ketib qolaman”
degan iboralarni ishlatish bolalarda qo‘rquv, xavotirlanish, o‘ziga ishonmaslik
kabi xislatlarni shakllantiradi. Ayrim o‘qituvchilar o‘quvchilarni yomon baho
qo‘yish bilan qo‘rqitib, o‘z obro‘yini mustahkamlashga harakat qiladi. Biroq
bunday vaziyat o‘quvchi psixikasiga aks ta’sir ko‘rsatib, uning o‘z bilim va
qobiliyatlariga bo‘lgan ishonchini pasaytirishi, past o‘zlashtirishni keltirib
chiqarishi hamda maktab nevrozini paydo qilishi mumkin.
Doimiy qo‘rquv ta’siri ostidagi bolalar hayotida moslashuv jarayoni
xotirjamlik bilan o‘tmaydi, bu holatdagi bolalar boshqa odamlardan qo‘rqadi va
berilgan vazifalarni to‘liq bajara olmaydi. Bunday bolalar o‘zlarining ongida
“men nimadir qilishim kerak, hamma mendan qo‘rqsin” kabi tushuncha asosida
agressiya niqobini kiyib oladi, lekin ularning ishonchsizlik tuyg‘usi ustunlik
qiladi. Psixologik nuqtayi nazardan qaralsa, bunday bolalar muloqot olamidan
voz kechadi va o‘z ichki dunyolariga berkinib yashaydi yoki agressiv xulq-atvor
bilan o‘z qo‘rquv, xavotirlarini yashiradi. Ayniqsa, ota-onalarning ularga bo‘lgan
munosabati noto‘g‘ri tarbiya yo‘nalishlari emotsional jihatdan ta’sirchan bolalar
tomonidan og‘riqli qabul qilinib, turli xil shakldagi qo‘rquv, o‘ziga
ishonchsizlik, bilish jarayonlarining sustlashuvida namoyon bo‘ladi.
I. V. Dubrovina o‘tkazgan tadqiqot ishlarida oilada keng tarqalgan
noto‘g‘ri tarbiya tiplarini aniqlashga muvaffaq bo‘lgan. “Qo‘rquvli-badgumon
tarbiya tipi”da bola tug‘ilishi bilan birgalikda uning sog‘lig‘idan, kelajagidan,
individual
holatidan
tashvishlanish
boshlanadi.
Natijada
bola
tabiiy
qiyinchiliklarni tashvishli qabul qiladi, atrofdagilarga nisbatan ishonchsiz
munosabatda bo‘ladi. Buning oqibatida bola qo‘rqoq, qat’iyatsiz, tortinchoq,
arazchi, haddan ziyod o‘ziga ishonchi past, nomustaqil bo‘lib o‘sadi
1
.
Aynan qo‘rquvi yuqori darajada bo‘lgan o‘quvchilarga nima xosligi va
ularda yuqori darajadagi qo‘rquvning namoyon bo‘lishi quyidagicha farqlanadi:
yetarli asoslar bo‘lmasa ham, muvaffaqiyatsizlik haqida qayg‘urish;
o‘z yutuqlaridan qoniqmaslik;
qo‘rquvga ega bo‘lmagan bolalarga qaraganda muvaffaqiyatsizlik va
keraksiz hodisalarning yaxshiroq eslab qolinishi;
tashqi bahoga ko‘ra ish tutish;
1
Do'stlaringiz bilan baham: