Pedagogika 015, 4-son Muassis: Nizomiy

PEDAGOGIKA
2015, 4-son
 
 
21 
Sh. Qurbonov, E. Seytxalilov, M. Quronov, R. Ahlidinov va
I. Majidovlarning fikricha, refleksiya samarali fikrlashning muhim tarzi, yuz 
berayotgan hodisani keng tizim kontekstida tushunish jarayonlarini alohida 
tashkil etish (u vaziyat va harakatlarni baholashni, vazifalarni hal qilish usullari 
va operatsiyalarini topishni o‘z ichiga oladi), vazifalarni hal qilishga jalb etilgan 
individ hamda boshqa odamlarning o‘zini-o‘zi tahlil qilishi, o‘z holati hamda 
harakatlarini faol o‘ylab ko‘rishdan iborat jarayondir. Shu sababli refleksiya 
(orqaga qaytish) ichidan (bir individning kechinmalari va o‘ziga o‘zi hisob 
berishi) ham, tashqaridan (jamoa bo‘lib fikrlash faoliyati va birgalikda yechim 
izlash sifatida) ham bo‘lishi mumkin.
Refleksiya xulq-atvorning ma’nolarini aniqlashga yordam beradi va 
fikrlashning shaxs uchun ahamiyatli bo‘lgan komponentlari bilan qo‘shilib, 
samarali vaziyatlarni hal qilish chog‘ida yetakchi faoliyat sifatida namoyon 
bo‘ladi. Refleksiyaning fikrlash jarayonida hamda xulq-atvorda bajaradigan 
funksiyalarining xilma-xilligi hamda xulq-atvorni va harakatlarni tartibga 
solishda o‘ynaydigan roli refleksiyani ta’lim jarayonlarining juda kerakli unsuri 
deb hisoblashga asos bo‘ladi
1
.
Ayrim tadqiqotlarda refleksiya tushunchasi fikrlash, o‘z-o‘zini anglash, 
o‘zini-o‘zi nazorat qilish, o‘zining shaxsiy xatti-harakatlari va ularning 
oqibatlarini anglash uchun yo‘naltirilgan faoliyat, insonning nazariy 
faoliyatlarining shakli, ya’ni o‘tmishga (orqaga) murojaat qilish sifatida talqin 
etiladi
2
.
Pedagogik ilmiy adabiyotlarda pedagogik refleksiya o‘qituvchining o‘zini 
va o‘z xatti-harakatlarini obyektiv baholash, o‘quvchilar va boshqa insonlar 
tomonidan o‘zining qanday qabul qilinayotganligini, avvalo, u muloqot 
jarayonida kimlar bilan o‘zaro ta’sirda ekanligini tushunish qobiliyati sifatida 
keltiriladi
3
. 
Ilmiy-tadqiqot ishlarida refleksiyaning rivojlanish zaruriyatiga e’tibor 
qaratiladi, u orqali ta’lim-tarbiya jarayoni ishtirokchilarining o‘z faoliyatiga 
bo‘lgan munosabati muvofiqlashtiriladi va hamkorlikdagi faoliyatning shakl va 
1