Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

 KICHIK MAKTAB YOSHIDAGI O‘QUVCHILARDA TAFAKKUR 
 MADANIYATINI SHAKLLANTIRISH MASALALARI 
 
ERGASHEVA G., Samarqand VPKQTMOI. 
 
Jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi o‘zgarishlarga boy, murakkab islohotlar davrida mustaqil fikrlay oladigan, 
dunyoqarashi va tafakkuri keng yoshlarni tarbiyalab, voyaga etkazish davlat siyosatining ustivor sohasi bo‘lib kelgan. 
CHunki mustaqillikka erishgan davlatimizning ertangi taqdiri ham aynan shunday yoshlarga, ya’ni o‘z milliy g‘ururini 
anglagan, jahon sivilizatsiyasi durdonalaridan xabardor, eng tarqqiyparvar bilimlar egasi bo‘lgan ma’naviy etuk 
kishilarning bunyodkorlik va yaratuvchanligi bilan bog‘liqdir.O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov 
bu borada shunday deydi: - “Erkin fuqaro ma’naviyatini, ozod shaxsni shakllantirish masalasi oldimizda turgan eng 
dolzarb vazifadir. Boshqacha aytganda, biz o‘z haq-huquqlarini taniydigan, o‘z kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan, 
atrofida sodir bo‘layotgan voqea-xodisalarga mustaqil munosabat bilan yondashadigan, ayni zamonda shaxsiy 
mafaatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan uyg‘un holda ko‘radigan erkin, har jihatdan barkamol insonlarni 
tarbiyalashimiz kerak”. 
Madaniy merosimiz va zamonaviy ilmlarni puxta bilgan, mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan 
o‘zgalarga ibrat bo‘ladigan, iymon-e’tiqodi kuchli bo‘lgan, ma’rifatli insonni tarbiyalashda eng avvalo xalq 
ma’naviyatining tiklanishi, boy tarixiy merosimizning keng o‘rganilishi, an’analarimizning saqlanishi, madaniyat va 
san’at, fan va ta’limning rivojlanishi kabi masalalarga e’tiborni kuchaytirish alohida o‘rin egallaydi. 
Mamlakatimizda kechayotgan izchil ma’naviy yangilanish jarayonlariga mos ravishda tizimdagi ma’naviy-
ma’rifiy ishlarni takomillashtirish, o‘quvchilar va tarbiyachilarni umuminsoniy va milliy qadriyatlar, milliy g‘oyaga 
sadoqat ruhida tarbiyalash, ularning ongi va qalbini ma’naviy, g‘oyaviy va axborot tahdidlaridan ishonchli himoya 
qilish, bir so‘z bilan aytganda, o‘g‘il-qizlarni ma’niviy barkamol shaxs sifatida tarbiyalash kabi qator vazifalarning ayni 
paytda har doimgidan-da ko‘prroq dolzarblashgan xammamizga ma’lum. YUrtimiz umumiy o‘rta ta’lim maktablarida 
bu borada olib boriladigan ishlar, ayni sohada erishiladigan samaradorlik o‘quvchi qalbida kurtak otib, shakllanayotgan 
ma’naviyat tuyg‘usini yuksaklik sari chorlashi – xar bir ta’lim muassasasining bosh maqsadiga aylanishi lozimdir. 
YUksak ma’naviyat esa kishiga oqni qoradan, yaxshini yomondan, ma’rifatni jaholatdan ajratishga, ya’ni to‘g‘ri 
tafakkur yuritishga, o‘z mustaqil fikridan qaror qabul qilishga o‘rgatadi. SHu o‘rinda Birinchi Prezidentimizning bir 
fiklarini aytib o‘tishni joyiz deb topdim – “bu yorug‘ olimda eng buyuk jasorat nima, degan savolga, hech 
ikkilanmasdan, eng buyuk jasaorat – bu ma’naviy jasorat, deb javob bersak, o‘ylaymanki, yanglishmagan bo‘lamiz”. 
SHunday ekan yosh avlodni ma’nan etuk qilib tarbiyalash kelajagamizni ta’minlashning bir poydevori xisoblanadi.
SHaxsning barkamolligi uning aqliy va ma’naviy jihatdan qay darajada rivojlanishi bilan belgilanadi. Bugungi 
kunda xalq ta’limi tizimida amalga oshirilayotgan barcha islohatlar avvalo shaxsni aqliy jihatdan yuksaltirishga 
385 

---

qaratilgandir. Mustaqil tafakkurni rivojlantirish nafaqat o‘quv vazifalarini hal etish nuqtai nazaridangina emas, balki 
hayotda uchraydigan muammolarning to‘g‘ri echimini topish uchun ham muhimdir. 
Ma’lumki, hozirgi vaqtda ta’lim maskanlaridagi o‘qitish ishlarining yangi tizimi o‘quvchilarning aqliy 
jarayonlarini aktivlashtirishga qaratilgandir. 
O‘quvchilarning ta’lim jarayonida bilimlar tizimini barpo qilish jarayonida tafakkurning analitik-sintetik 
faoliyati muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchi tahlil qilish paytida yaxlit munosabatni yohud narsani bo‘laklarga ajratib, 
ularning uzviy bog‘lanishini aniqlaydi, sintezda esa buning aksini bajaradi, ya’ni bo‘laklarning yaxlit buyumga 
bog‘lanishini aniqlaydi. O‘quvchi tahlili va sintezi taqqoslashni mashq qilish orqali narsa va hodisalarning muhim 
belgilarini tasodifiy belgilardan ajratishni o‘rganadi va shu tariqa o‘zining mavhumlashtirish faoliyatini 
takomillashtiradi. Bundan tashqari, tushunchalarni shakllantirishning asosiy manbalaridan biri ularni umumlashtirishdir. 
Umumlashtirishni shakllantirish bevosita nutq bilan bog‘liqdir. Har qanday fikr nutq bilan chambarchas bog‘liqlikda 
paydo bo‘ladi va rivojlanadi. Ma’lum bir fikr qanchalik chuqur va asosli suratda o‘ylangan bo‘lsa, u nutqda shunchalik 
aniq hamda yaqqol ifodalangan bo‘ladi. Bularning hammasi o‘quvchilardan mustaqil fikrlash qobiliyatini yuqori 
darajada bo‘lishini talab qiladi. 
O‘sib kelayotgan yosh avlod mustaqil fikrlay olsagina kelajakda o‘z oldida turgan vazifalarini, qolaversa Vatan 
oldida turgan fuqarolik burchlarini to‘la va to‘g‘ri amalga oshira oladi.
O‘quvchilarning mustaqil tafakkurini rivojlantirishda pedagog quyidagilarga e’tibor bermog‘i lozim:
-ta’limdagi individuallik tamoyilini amalga oshirish; 
- o‘quvchilarga ko‘proq ijodiy vazifalar berish; 
- ta’limda mustaqil tafakkurni rivojlantirishning eng ilg‘or usullaridan foydalanish; 
- muammoli darslarni ko‘proq tashkil etish; 
- o‘quvchilarning mustaqil fikrlarini erkin bayon etishlariga imkoniyat yaratish. 
Pedagog ushbu tavsiyalarga rioya qilsa, o‘quvchilarning bilishiga qiziqishi ortadi, bilimlar tizimlashib boradi, 
ayniqsa, aqliy faoliyat mustaqilligi rivojlanadi va takomillashib boradi. 
Mustaqil tafakkurni charxlab olish uchun o‘quvchi darsliklar bilan cheklanib qolmasdan, balki yangiliklar, 
gazeta va jurnallar, radio va televedeniedan, shuningdek, internetdan ma’lumotlar bilan mutassil qurollantirib borishi 
zarur.