3-ma’ruza. Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan sex tarmoqlarining sxemalari. Sanoat korxonalari elektr ta’minoti tizimida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash masalalari

х
S
(3.15) 
II va III – toifalarga kiruvchi EP va I lar
K
yu
= 0.8 

0,85 (3.16) 
Bu erda: 

S
t.n. 
- podstansiyadagi transforma-torlarning nominal quvvatlari yig„indisi : 
S
tn 
- 1ta transformatorning nominal quvvati bo„lib, u quvvatlar qatoridan olinadi: 2,5; 4; 6; 3; 10; 
16; 25; 40; 63; 80 mVA quvvatlari BPP transformatorlari uchun ishlatiladi. Qatordagi quvvatlar 
bir-biridan 1,6 marta farq qiladi. Yo„l qo„yiladigan o„ta yuklanish xisobiga nominal quvvatlarini 
1,3 marta oshirish mumkin: 2500 (3250) kVA; 4000 (5200) kVA; 6300 (8190) kVA 10000 
(13000) kVA; 16000 (20800) kVA; 25000 (32500) kVA; 40000 (5200) kVA; 63000 
(81900)kVA; 80000 (104000) kVA.
Yuqoridagi 18 ta quvvatlar (1)

(3) - shartlar bo„yicha BPP dagi transformatorlar soni va 
quvvati-ning bir necha variantlarini tanlash imkoniyatlarini beradi. 

---

Transformatorlar tanlashda texnika–iqtisodiy xisoblar 
Transformatorlar quvvatlari qatori texnik talablarga javob beruvchi transformatorlar soni 
va quvvatining bir necha variantini tanlash imkoniyatini beradi. Texnik iqtisodiy xisoblar (TIX) 
yordamida shu variantlar ichidan iqtisodiy ko„rsatkichlari eng yaxshisini tanlash mumkin. Buni 
yillik keltirilgan sarflar uslubi bilan echiladi. Bu uslubda kapital qo„yilmalar K va ekspluatatsion 
sarflar S aniqlanadi. K sifatida kuch transfarmatorlarning qiymati olinishi mumkin. Chunki, 
ko„pincha podstantsiyaning YUK va PK tomonlarida o„rnatiladigan elektr jixozlarning qiymati 
ikkala variantda deyarli bir xil bo„ladi va asosan quvvatlar qatoridagi qo„shni bo„lgan 2 ta 
variantlar ko„rib chiqiladi (2,5 mVA va 4 mVA li variant; 4 mVA va 6,3 mVA li variantlar; 6,3 
mVA va 10 mVA li variantlar va x.k.z.). Ammo, 16 mVA va 25 mVA li variantlar 
solishtirilganda PK tomonidagi tarqatish qurilmalari (TQ) bir - biridan farq qiladi, chunki, 16 
mVA quvvatli transformator 1 ta PK cho„lg„amiga, 25 mVA li transfarmator esa 2 ta PK 
cho„lg„amiga ega.
1-xolda K
i
=K
ti
bo„lsa 2-xol uchun K
i
=K
ti
+K
tqi 
bo„lib, bu erda i-qabul qilingan variantlar 
soni.
Ekspluatatsion sarflar S ni aniqlash ancha murakkab xisoblanadi.Bu sarflar amortizatsiya 
ajratmalari S
ai
va elektr energiyasi yo„qotishlari S
pi
yig„indisidan iborat :
S
i 
= S
ai 
+ C
pi
(3.17) 
Elektr energiyasi yo„qotishlarini xisoblashda transformatorlarning o„zidagi aktiv quvvat 
yo„qotishlari 

R
t
bilan birga transformator tomonidan iste‟mol qilinuvchi reaktiv quvvatni 
generatordan transformatorgacha uzatuvchi liniya elementlarida reaktiv quvvatni uzatishdan 
xosil bo„lgan qo„shimcha aktiv quvvat yo„qotishlarini xam xisobga olish kerak. Bu quvvatlar 
yo„qotishlari keltirilgan deb ataladi va quyidagicha topiladi : 

R`
c.yu.
= 

R
s.yu.
+ K
2
ю
`
yu


R`
k
(3.18) 
bu erda: 

R`
c.yu.
= 

R
s.yu.
+ K
ip


Q
syu

Q
syu 
- transformatordagi keltirilgan salt yurish 
yo„qotishlari bo„lib, ular 
transformatorning o„zidagi salt yurish aktiv quvvat yo„qotishlari va transformatorning reaktiv 
quvvat iste‟mol qilishi natijasida ETS ning barcha elementlarida xosil bo„luvchi yo„qotishlar 
yig„indisidan iborat: 

R`
q
=

R
q.
+K
ip


Q
q
- qisqa tutashuvdagi keltirilgan yo„qotishlar; 

R
syu
-
salt yurishdagi aktiv yo„qotishlar;

R
q.t
- qisqa tutashuv aktiv yo„qotishlari; K
ip
= 0.007 kVt/kVAR yo„qotishlar o„zgarishi 
koeffitsienti; 
K
yu
=S
x
/S
tn 
- transformatorning yuklanish koeffitsi-enti;

Q
q.t
- qisqa tutashuv reaktiv quvvati

Q
k 
= =S
nt

U
k
/ 100; 

Q
syu
=Sn.t

I
syu
/100 - transformator salt yurishda iste‟mol qiladigan reaktiv 
quvvat; I
syu
- transformatorning salt yurish toki,%; U
q.t 
–transformatorning qisqa tutashuv 
kuchlanishi , %. 
Elektr energiyasi yo„qotishlar qiymati : 
S
yi
= (

R
syui

T
yil
+ K
2
yui

R
qi

) 

S
0
Transformatorning soni va quvvatining 2ta va-rianti ko„rib chiqilganda qoplash muddati 
aniqlanadi : 
Т
К
К
С
C
к м
1 
2
2 
1 



;
(3.19) 
Agar T
qm 

8 yil bo„lsa, kapital sarflari katta variant qabul qilinadi. Agar T
qm
>8 yil bo„lsa, 
kapital qo„yilmalari kichik bo„lgan variant uzil - kesil qabul qilinadi. 
 
Uch cho„lg„amli transformatorni va bo„lingan ikkilamchi cho„lg„amli transformatorlar hisobi 
Sanoat korxonalari ETS ida turli kuchlanishli iste‟molchilarni ta‟minlash uchun 3 
cho„lg„amli transformatorlar ishlatiladi. Bo„lingan ikkilamchi cho„lg„amli transformatorlar 25 
000 kVA va undan ortiq quvvatli bo„lib, ularda qisqa tutashuv toklari cheklangan bo„ladi. PK 

---

cho„lg„amning biriga osoyishta rejimli yuklamalar, ikkinchisiga tez o„zgaruvchan rejimli 
yuklamalar ulansa, kuchlanish rejimi yaxshilanadi. 
3 cho„lg„amli transformatorda YUK, O„K va PK
(VN,SN va NN) cho„lg„amlarining xar birining quvvati Stn ga teng. Ammo, xisoblarda O„K va 
PK cho„lg„amlari yuklamalari yig„indisi YUK cho„lg„am yuklamasiga teng qilib olinadi. 
Masalan, YUK - 100 %, O„K - 60 % , PK - 40 % bo„lishi mumkin. Texnik iqtisodiy xisoblarda 
3 cho„lg„amli transformatordagi keltirilgan aktiv quvvat yo„qotishlari quyidagicha topiladi 






P
К
т т
`
х
`
c к
з , юк
2
к , юк
`
з , ук
2
к , ук
`
к , п к
к , п к
`







