Navoiy viloyatining geoekologik muammolari

Journal of Advanced Research and Stability
 02 Issue: 01 | 2022
ISSN: 2181
www.
NAVOIY VILOYATINING GEOEKOLOGIK MUAMMOLARI
G‘ayratova Nargiza Jonpo‘lot qizi, Sayfiyeva Dilbar Fazliddin qizi
Umarova Umida Foziljon qiz 
Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti 1-kurs magistranti
navoiy viloyati geoekologik muammolarini kompleks tadqiq etishga va 
geomajmualarda yuzaga kelgan ekologik va geoekologik muammolarni o`rganish hamda viloyat 
hududida ro`y berayotgan tabiiy geografik jarayonlarni jadallashuvini oldini olish. Mavjud 
muammolarni kelib chiqish manbalarini aniqlash, ularni tasniflash, kartalashtirish 
hamda ularning ilmiy echimlarini ishlab chiqish. 
ekologik holati, sanoat, qishloq xo`jaligi va transport vositalari tabiatni 
ifloslantiruvchi antropogen omillar, cho`llanish, iqlim va boshqalar tabiiy omillar
Viloyat iqlimi bir necha omillarning o’zaro hamkorligi ta’sirida vujudga keladi.Lekin o’lka 
hududini geografik o’rni bu borada yetakchi ahamiyatga molikdir.Agar O’rta Osiyo o’lkasini 
Yevrosiyo materigining ichki qismida joylashganligini ko’z oldimizga keltirsak, viloyat hududi 
O’rta Osiyo cho’llarining o’rtasidan o’rin olgan bo’lib, cho’llarga xos iqlimiy xususiyatlarga 
egadir. O`zbekiston cho`l zonalari uchun keskin kontinental iqlim, qisqa, lekin sovuq, qishi uzoq 
, havoning o`ta quruqligi, haroratdagi katta farqlanish kabi holatlar xosdir.
Viloyat iqlimi Qizilqum cho`li tufayli keskin kontinentalligi, o`zining kam bulutliligi, yog’in
sochinning tanqisligi bilan tavsiflanadi.Vohalar o`ziga xos xususiyatlari bilan at
cho`llardan alohida ajralib turadi.Ular ichki havzaga kiradigan o`lkalardan hisoblanib, mo`tadil 
iqlim mintaqasida joylashgan.Viloyat iqlimi yozda tropik, qishda esa shimoliy, mo`tadil 
kengliklardan keladigan sovuq havo ta'sirida yuzaga keladi.Viloyat quyi geografik kengliklarda 
joylashganligi sababli Quyoshning yoritish davri ham ancha uzoq davom etadi. Navoiyda 
o`rtacha Quyosh nur sochib turadigan davr bir yilda 2900-3000 soat atrofida bo`ladi va 
-100 soat ko`pdir. Oylar bo`yicha olganda iyul oyida 90
energiyani oladi. Chunki bu oyda bulut deyarli bo`lmaydi. Viloyat iqlimiga qutb, mo`tadil va 
tropik havo oqimlari o`z tasirini ko`rsatadi va shu havo oqimlari faoliyatida hudud ob
yuzaga keladi. Yoz uzoq, quruq, issiq iyulda o`rtacha harorat 27,2 - 29,6 gradus, qumda oftobda 
70 gradusgacha ko`tariladi. Yanvarda o`rtacha harorat -1,9 dan 
pasayadi. Lekin viloyat shimoliy hududlari bilan janubiy hududlari o`rtasida biroz tafovutlar 
Viloyat hududi juda katta maydonni egallagani va uning asosiy qismi, ya'ni shimoliy 
qismi cho`ldan iborat bo`lganligi uchun ham janubiy qismlarga nisbatan shimoliy hududlarida 
qish biroz sovuq, yozda esa issiqroq bo`ladi. Viloyatda eng past havo harorati d
32 gradus va fevral oyida esa -25 gradusgacha yetadi. Bunday qattiq sovuq 
davrlarda qishloq xo`jaligida ayrim qishki yumushlarni bajarish qiyinlashadi va aholi 
salomatligiga ham jiddiy putur yetadi. Qattiq sovuqlarga sabab bo`luvchi omillar: qutb va Sibir 
antitsikloni sovuq havo oqimlarining qish faslida viloyat hududiga kirib kelishidir. Havoning 
yuqori harorati yoz faslida shimoliy hududlarda (cho`llarda) 50-60 gradusgacha, janubiy 
46 gradusgacha ko`tariladi. Ana shunday haroratli kunlarda suv ko`p bug’lanishi 
sababli o`simliklar bardosh berolmasdan hosilini to`kadi, tirik organizmlardagi, jumladan