G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

135 - rasm. Changchilarning xillari (L.I, Lotova, 2007)
256

---

Ochilgan changdon yorug‘i gulning ichki tomoniga (ginetseyga) 
qarasa introrz (lot. introrzum – ichkariga) changdon, tashqi tomonga 
qarasa ekstrorz (lot. ekstrorzum – tashqariga) changdon deb ataladi. 
Talaygina о‘simliklarda changchilar gulning boshqa qismlari bilan 
qо‘shilib ketadi. Masalan, orxisguldoshlarda changchilar ginetsey 
ustunchasi bilan birikadi, boshqa о‘simliklarda changchi iplarining 
pastki qismi gultoj yoki gulqо‘rg‘on bilan qо‘shiladi (labguldoshlar, 
ra’nodoshlar va boshqa о‘simliklar). 
Ba’zi о‘simliklarda changchilar chang hosil qilish xususiyatini 
yо‘qotib, bargsimon yoki nektar holiga aylanib qolgan. Bunday 
naslsiz changchilar staminodiy (lot stamyen – erkaklik ip; yunon. 
136 - rasm. Androtseyning changchilari:
1-2 – changchilar, 3 – tо‘liq yetilmagan changlarning tasviriy kesmasi,
4 – yetishgan va ochilgan changlarning tasviriy kesmasi,
5 changning optik kesmasi. Shartli belgilar: B – birikma,
V – vegetativ yadro, G – generativ hujayra, ChI – changdon,
ChI – chanchi ipi. 
.
Ch 
B 
V 
G 
ChI 
257

---

eydos – tus, qiyofa) deb ataladi (chinnigul, shoyigul, atirgul va 
boshqa о‘simliklarda). Changchilarning asosiy vazifasi changlanish 
uchun zarur changlarni hosil qilishdir. Lekin, ba’zi о‘simliklarda 
rangli changdonlar borki, ular hasharotlarni gulga jalb qiladi 
(akatsiyalar, mimozalar, evkaliptlar va boshqalar). 
Changchilarning kelib chiqishi va evolyutsiyasi.
Kо‘pchilik 
olimlarning fikricha, hozirgi yopiq urug‘li о‘simliklarning 
changchilari, ochiq urug‘li sodda ajdodlari mikrosporofillarining 
reduksiyalanishidan yuzaga kelgan. Demak, eng qadimgi о‘simliklar 
changchilarining shakli barchaga о‘xshash yassi bо‘lishi kerak. 
Keyingi vaqtda xuddi shunday shakl tuzilishga ega bо‘lgan о‘simliklar 
kо‘pmevalilar orasidan topilgan. 
1942-yili Fidji orolidan Degeneria vitiensis degan о‘simlik qazilma 
holida topilgan. Bu daraxtsimon о‘simlikning gulidagi androtseylar 
soni 30 –40 ta bо‘lgan. Ular yassi va keng changchilardan iborat 
bо‘lib, changchilarning о‘rtasidan uchta о‘tkazuvchi bog‘lam о‘tgan. 
Changchilarning ostida bir juft sporangiy joylashgan (137-rasm, 1).
1 
2 
3 
4 
5 
6