Bino va inshootlar

G‘isht, mayda va yirik bloklardan terilgan sanoat binolarining devorlari 
1.
Mayda blokli sanoat binolari 
2.
G‘ishtli sanoat binolari devorlari 
3.
 
Yirik bloklardan terilgan devorlarning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari
 
Bunday devorlarni turar joy binolari devorlariga aynan o‘xshash qilib teriladi. 
G‘ishtin bloklar nisbatan kam qo‘llanilgan bilan, g‘ishtlarga nisbatan ancha 
qulayliklarga ega bo‘ladi. 
Sanoat binolarida ishlatiladigan bloklarning uzunliklari 3,0m gacha (500mm 
farqli bilan), balandligi esa 585 va 1185mm va qalinligini esa 250mmdan 
640mmgacha qilib tayyorlanadi. 

---

131 
 
Ko‘p qavatli sanoat binolari devorlari ham bir qavatli sanoat binolari kabi 
loyihalanadi va montaj qilinadi (2.26-rasm). 
2.26-rasm. Ko‘p qavatli sanoat binolarining devorlari 

a – panellarni bino balandligi bo‘yicha joylanishi; 

b – panellarni ustunlarga qotirish detallari. 
1-panel; 
2-tortuvchi bolt kronshteyni; 
3-tortuvchi bolt; 
4-bog‘lovchi detal; 
5-ustun. 
Ramali tizim. Sinchning ramali tizimida yukni ustun va rigellar qabul qiladi. 
Rigellar ustunlarga bikir biriktiriladi, natijada fazoviy tizim hosil bo‘ladi. Qavatlar 
soni ortishi bilan shamol kuchi ta’sirida pastki qavat ustun va rigellarida vujudga 
keladigan eguvchi momentlar ham ortib boradi, bu esa ustun va rigellar kesimini 
kattalashtirishni talab etadi. Bu hol bino konstruksiyalarini birxillashtirishni 
(unifikatsiya) qiyinlashtiradi, shuning uchun ramali tizimlar 8 qavatdan baland 
bo‘lgan binolarda qo‘llanilmaydi. Ramali tizimlarda gorizontal yuklarni to‘laligicha 
ko‘ndalang ramalar qabul qiladi, shuning uchun ular ana shu kuchlar ta’siriga 
hisoblanadi. 
Rama – bog‘lagichli tizim. Balandligi 8 qavatdan ortiq bo‘lgan binolarda 
gorizontal yuklarni bikir tugunli ramalar va vertikal joylashgan bikirlik elementlari, 
vertikal yuklarni esa ramalar va qisman bikirlik elementlari qabul qiladi. Bunday 

---

132 
elementlar sifatida odatda temirbeton devorlar – diafragmalar yoki metaldan 
ishlangan bog‘lagichlar qo‘llaniladi. Loyihalash tajribasining ko‘rsatishicha rama–
bog‘lagichli tizimlardagi vertikal diafragmalar gorizontal kuchlarning 80...90 % ini, 
agar biroz kuchaytirilsa, 100 % ini o‘ziga qabul qila olar ekan. Rama – bog‘lagichli 
tizimlarda gorizontal kuchlar tashqi devorlar orqali qavatlararo yopmalarga uzatiladi. 
YOpmalar gorizontal diafragma sifatida ishlab, bosimni vertikal diafragmalarga 
uzatadi. 
Vertikal 
diafragmalar 
gorizontal 
kuchlar 
ta’sirida, poydevorga 
mahkamlangan konsol singari ishlaydi. Vertikal diafragmalarning bikirligi kamroq 
bo‘lsa, gorizontal kuchlarning bir qismini ko‘ndalang ramalar qabul qiladi. Rama – 
bog‘lagichli tizimlarni seysmik hududlarda keng qo‘llash tavsiya etiladi. 
Bog‘lagichli tizim. Bunday tizimda vertikal yuklarni ramalar va qisman 
diafragmalar qabul qiladi. Rigel bilan ustunning tutashuv tuguni kichik qiymatli 
momentni qabul qila oladigan qilib ishlanadi.
G‘ishtin devorlarga nisbatan yirik bloklardan terilgan devorlarning texnik-
iqtisodiy ko‘rsatkichlari yuqori hisoblanadi. Ularni hajmiy og‘irliklari 600-
1600kg/m
3
gacha bo‘lgan engil betonlardan tayyorlanadi. 
Devorlarda joylashgan o‘rniga ko‘ra bloklarni qator bloki, burchak bloki va 
ravoq bloki kabi turlarga ajratiladi. 
Qator bloki uzunligi – 990, 1490, 1990 va 2990mmga, balandliklarini esa 585, 
1185 va 1785mmga teng qilib ishlab chiqiladi. 
Ravoq bloklarini uzunligi 5990mm, balandliklari esa 585mmga teng bo‘ladi. 
Bloklarni qalinliklari ishlatilish joylariga ko‘ra 300, 400 va 500 mm qilib olinadi. 

---

133 
2.21-rasm. Yirik blokli devorlar 

a – yirik bloklardan terilgan devor fragmenti 

b – bloklarni ustunlarga mahkamlash: 1 – quyma detali; 2 – ustun; 3 – 
devorbop blok; 4 – anker. 
Bloklardan terilgan devorlarda bloklar ustunlarga “t” shaklidagi moslashuvchan 
metall ankerlar yordamida qotiriladi (2.21-rasm). Bunda ankerlarni bir uchini ustma-
ust qo‘yilgan bloklar gorizontal choklar o‘rnatilib (kirgizilib), ikkinchi ustun quma 
elementiga payvand yordamida tutashtiriladi. 

---

134 
Ramali tizim. Sinchning ramali tizimida yukni ustun va rigellar qabul qiladi. 
Rigellar ustunlarga bikir biriktiriladi, natijada fazoviy tizim hosil bo‘ladi. Qavatlar 
soni ortishi bilan shamol kuchi ta’sirida pastki qavat ustun va rigellarida vujudga 
keladigan eguvchi momentlar ham ortib boradi, bu esa ustun va rigellar kesimini 
kattalashtirishni talab etadi. Bu hol bino konstruksiyalarini birxillashtirishni 
(unifikatsiya) qiyinlashtiradi, shuning uchun ramali tizimlar 8 qavatdan baland 
bo‘lgan binolarda qo‘llanilmaydi. Ramali tizimlarda gorizontal yuklarni to‘laligicha 
ko‘ndalang ramalar qabul qiladi, shuning uchun ular ana shu kuchlar ta’siriga 
hisoblanadi. 
Rama – bog‘lagichli tizim. Balandligi 8 qavatdan ortiq bo‘lgan binolarda 
gorizontal yuklarni bikir tugunli ramalar va vertikal joylashgan bikirlik elementlari, 
vertikal yuklarni esa ramalar va qisman bikirlik elementlari qabul qiladi. Bunday 
elementlar sifatida odatda temirbeton devorlar – diafragmalar yoki metaldan 
ishlangan bog‘lagichlar qo‘llaniladi. Loyihalash tajribasining ko‘rsatishicha rama–
bog‘lagichli tizimlardagi vertikal diafragmalar gorizontal kuchlarning 80...90 % ini, 
agar biroz kuchaytirilsa, 100 % ini o‘ziga qabul qila olar ekan. Rama – bog‘lagichli 
tizimlarda gorizontal kuchlar tashqi devorlar orqali qavatlararo yopmalarga uzatiladi. 
YOpmalar gorizontal diafragma sifatida ishlab, bosimni vertikal diafragmalarga 
uzatadi. 
Vertikal 
diafragmalar 
gorizontal 
kuchlar 
ta’sirida, poydevorga 
mahkamlangan konsol singari ishlaydi. Vertikal diafragmalarning bikirligi kamroq 
bo‘lsa, gorizontal kuchlarning bir qismini ko‘ndalang ramalar qabul qiladi. Rama – 
bog‘lagichli tizimlarni seysmik hududlarda keng qo‘llash tavsiya etiladi. 
Bog‘lagichli tizim. Bunday tizimda vertikal yuklarni ramalar va qisman 
diafragmalar qabul qiladi. Rigel bilan ustunning tutashuv tuguni kichik qiymatli 
momentni qabul qila oladigan qilib ishlanadi.