Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

(CH
3
CH
2
)
2
C=C(CH
2
CH
3
)
2
.
Murakkab tuzilishli alkanlarni nomlashda asosan IUPAC nomenklaturasidan 
foydalaniladi. 
IUPAC nomenklaturasi. 
Bu sistemada nomlash qoidalari quyidagilardan iborat: 1. Asos 
sifatida, uglerod – uglerod qo’shbog’ saqlovchi eng uzun zanjir tanlab olinadi, birikma ayni asos 
tuzilishidagi vodorod atomlarini turli alkil guruhlariga almashinishidan hosil bo’lgan, deb 
qaraladi. Dastlabki tuzilish – eten, propen, buten, penten va h.k., uglerod atomi sonidan kelib 
chiqadi; alkenlarning nomi mos alkanlardagi 
–an
qo’shimchasini 
–en
bilan almashtirilib hosil 
qilinadi.
H
2
C = CH
2
этен
С
H
3
CH = CH
2
пропен
CH
3
С
H
2
CH = CH
2
бутен
-1
CH
3
С
H=CHCH
3
бутен
-2
цис
-
ёки транс
-
С
H
3
C = CH
2
2-
метилпропен
СН
3
CH
3
С
CH = CH
2
3,3-
диметилбутен
-1
СН
3
СН
3
CH
3
СНСН
= CHCH
3
4-
метилпентен
-2
цис
-
ёки транс
-
СН
3
2. Asos zanjiridagi qo’shbog’ning holati raqam bilan ko’rsatiladi. Zanjir raqamlanishida 
qo’shbog’dagi avval keluvchi uglerod atomi kichik raqamga ega bo’ladi.
3. Asos zanjiridagi vodorod atomi o’rnini egallagan alkil guruhining holati raqam bilan 
ko’rsatiladi.
Fizik xususiyatlari. 
Alkenlarning fizik xususiyatlari alkanlarnikiga o’xshash. Ular suvda 
erimaydi, lekin qutblanmagan erituvchilarda yaxshi eriydi (benzol, efir, xloroform, ligroin). 
Ularning zichligi suv zichligidan kichik. Uglerod sonining ortishi qaynash harorati ortishiga 
sabab bo’ladi; zanjirdagi uglerod sonini bittaga ortishi qaynash haroratini 20 - 30 °C ga ortishiga 
(past alkenlardan tashqari) olib keladi
13
. 
Tarmoqlanish qaynash haroratini pasayishiga sabab bo’ladi. Taqqoslashlar mos alkanlar 
va alkenlarning qaynash haroratlari bir-biriga yaqin ekanligini ko’rsatadi (8-jadval).
8-jadval 
Alkenlarningfizikxossalari 
Nomi Formulasi 
t
qay
, °S 
t
suyuq
, °S 
–20 °S dagi 
zichligi 
Etilen CH
2
=CH
2
 
– 169 
–102 
Propilen CH