Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

Ikkinchi va uchunchi bosqichlar.
Yuqori polipeptid va oqsillar sintezida juda ko’p usullardan 
foydalaniladi. Bu usullar orasida karbodiimid usuli eng qulay usul hisoblanadi. Ditsiklogeksil – 
garbondiimid (I) komponentning konsentrlangan eritmasiga qo’shiladi. Aminoguruhi himoyalangan 
aminokislota (II) bilan ta’sir etish natijasida o-atsillangan ditsiklogeksilmocheivna (III) hosil bo’ladi. 
Hosil bo’lgan birikma (III) juda osonlik bilan aminoksilota efiri (IV) bilan ta’sirlanadi va dipeptid (V) ni 
hosil qiladi. Qiyin eriydigan ditsiklogeksilmochevina (VI) peptid tarkibidan oson ajratib olinadi: 
R – C – OH 
O
C
6
H
11
N–C=N–C
6
H
11
(I)
R – C – O – C = N – C
6
H
11
O
NH – C
6
H
11
NH
2
R’ (IV)
R – C – NH – R’ + (C
6
H
11
NH)
2
CO
O
II
III
R – C – OH 
O
R – C – OH 
O
C
6
H
11
N–C=N–C
6
H
11
(I)
R – C – O – C = N – C
6
H
11
O
NH – C
6
H
11
NH
2
R’ (IV)
R – C – O – C = N – C
6
H
11
O
NH – C
6
H
11
R – C – O – C = N – C
6
H
11
O
NH – C
6
H
11
NH
2
R’ (IV)
R – C – NH – R’ + (C
6
H
11
NH)
2
CO
O
II
III
Bu yerda 
R-aminoksilota
radikali. 
Aminoguruh 
karboksixlorid
– C
6
H
5
CH
2
OCOCl yordamida himoyalanishi mumkin. 
Benziloksikarbonil guruhi katalitik qaytarilish orqali oson ajratib olinadi.
Barcha o’zgarishlar ketma ketligini quyidagi sxema orqali ifodalash mumkin: 

---

420
C
6
H
5
CH
2
OCOCl + NH
2
CH
2
COOH
-HСl
C
6
H
5
CH
2
OCONHCH
2
COOH
C
6
H
11
N=C=N-C
6
H
11
(I)
C
6
H
5
CH
2
OCONH – COO – C = N – C
6
H
11
NHC
6
H
11
NH
2
– CH – COOCH
3
(IV)
C
6
H
5
CH
2
OCONHCH
2
– CONH – CHCOOCH
3
CH
3
CH
3
- (C
6
H
11
NH)
2
CO
H
2
(Pd)
NH
2
CH
2
CONHCH – COOH + C
6
H
5
CH
3
+ CH
3
OH + CO
2
CH
3
- H
2
O
C
6
H
5
CH
2
OCOCl + NH
2
CH
2
COOH
-HСl
C
6
H
5
CH
2
OCONHCH
2
COOH
C
6
H
5
CH
2
OCOCl + NH
2
CH
2
COOH
-HСl
C
6
H
5
CH
2
OCONHCH
2
COOH
C
6
H
11
N=C=N-C
6
H
11
(I)
C
6
H
5
CH
2
OCONH – COO – C = N – C
6
H
11
NHC
6
H
11
C
6
H
11
N=C=N-C
6
H
11
(I)
C
6
H
5
CH
2
OCONH – COO – C = N – C
6
H
11
NHC
6
H
11
NH
2
– CH – COOCH
3
(IV)
C
6
H
5
CH
2
OCONHCH
2
– CONH – CHCOOCH
3
CH
3
CH
3
- (C
6
H
11
NH)
2
CO
NH
2
– CH – COOCH
3
(IV)
C
6
H
5
CH
2
OCONHCH
2
– CONH – CHCOOCH
3
CH
3
CH
3
- (C
6
H
11
NH)
2
CO
H
2
(Pd)
NH
2
CH
2
CONHCH – COOH + C
6
H
5
CH
3
+ CH
3
OH + CO
2
CH
3
- H
2
O
H
2
(Pd)
NH
2
CH
2
CONHCH – COOH + C
6
H
5
CH
3
+ CH
3
OH + CO
2
CH
3
- H
2
O
Yangi usullardan foydalanish natijasida oqsillar sintezida sezilarli muoffaqiyatlarga erishildi. 
1954 yildan boshlab murakkab polipeptidlarni o’zida saqlanib qator garmonlar sintez qilina boshlandi. 
8ta aminokislota qoldig’idan tashkil topgan garmon oksitotsin, 30 ta aminokislota qorldig’idan tashkil 
topgan insulin garmoni va boshqalar sintez usulida hosil qilindi.
O’simliklar organizmida oqsillar anorganik birikmalardan enzimlar yordamida; hayvon va 
insonlar organizmida esa aminokislotalardan sintez qilinadilar.
Inson yoki hayvon organizmlari almashtirib bo’lmaydigan aminokislotalarni yetarli miqdorda 
qabul qilmasligi turli kasalliklar kelib chiqishiga sabab bo’ladi.
FERMENTLAR 
Fermentlar hujayrada organik birikmalarning sintezi va parchalanishida mahsus biokatalizatorlar 
vazifasini bajaradilar. Fermentlar katalizatorlar sifatida juda katta faollikni namoyon qiladilar. Ular 
tashqi ta’sirga o’ta sezgir bo’ladilar. Hujayradagi har bir molekulasi supstrakning bir necha million 
molekulasini o’zgarishga uchrata oladi.
Fermentlar uzlarning kimyoviy tabiatlariga ko’ra oddiy yoki murakkab oqsillardan tashkil 
topganlar. Ularning kofaktor ya’ni oqsil bo’lmagan qismini metal ionlari yoki organik birkmalar tashkil 
etadi. 
Fermentlarning faolligi ular bilan bevosita bog’lanmagan –