Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

qonda
 – ferritinlar
kiradi. 
— Himoyalovchi oqsillar
– organizmning tashqi muhit o’zgarishlari, kasalliklarga qarshi 
himoya
xususiyatini 
(immunitetini)
ta’minlovchi oqsillar. Ularga 
immunoglobulinlar, interferonlar, 
trombin, fibrin
kabilar kiradi. 
III. Tarkibiga ko’ra: 
Oddiy oqsillar 
(proteinlar)
– gidrolizlanganda faqat 
aminokislotalarni
hosil qiluvchi oqsillar. 
M-n: 
suvda eriydigan 
albuminlar 
– tuxum, bug’doy, no’xat oqsillari. 
Murakkab oqsillar 
(proteidlar)
- gidrolizlanganda aminokislotalar boshqa nooqsil moddalar 
– 
uglevodlar, nuklein kislotalar, metallarning ionlari, fosfat kislota qoldiqlari, lipidlar, pigmentlarni
hosil qiluvchi oqsillarga bo’linadilar. M-n: 
nukleoproteidlar 
(xromosoma)
– 
oqsil
va 
nuklein
kislotadan tuzilgan, 
xromoproteidlar 
– 
rangli
oqsillar 
(gemoglobin, mioglobin)
oqsil
va 
temir
ionli 
pigmentdan iborat, 
lipoproteidlar 
(karotin)
– oqsil 
va
lipiddan
, 
glikoproteidlar – oqsil 
va
 
uglevoddan
, 
fosfoproteidlar 
(sut oqsili – kazein, tuxum sarig’i oqsili – vitellin)
oqsil va fosfat 
kislotadan
tuzilgan.
Tuzilishi bo’yicha suvda, namakobda eriydigan
yumaloq – 
globulyar oqsillar
(gemoglobin, 
albumin, globulin, fermentlar); 
suvda erimaydigan
 
(tolasimon)
– fibrillyar oqsillar 
(keratin, 
kollagen, fibroin, miozinlar)
 
mavjud
. 
Ular, asosan,
 oziq-ovqat 
sanoatida
, tibbiyotda, to’qimachilik 
va 
yengil 
sanoatda
 
ko’p ishlatiladi
.
Oqsillar va umuman tabiiy organik birikmalar kimyosi bilan respublikamizda marhum akademik 
O.S.Sodiqov 
boshchiligida qator olimlar 
prof. H.A.Aslonov, P.Yo’ldoshev
va ayni vaqtda 
O’zRFA
“Bioorganik kimyo”
instituti xodimlari shug’ullanib salmoqli natijalarga erishganlar. 
Polipeptidlar va oqsillarning sintezi
Oqsillarni sintetik usulda olish muammosi juda katta nazariy, amaliy va falsafiy ahamiyatga ega. 
Oqsillarni sintez qilish ularning tuzilishiga o’xshash bo’lgan polipeptidlarni sintez qilishdan 
boshlanadi. Oqsil molekulasini sintez qilish juda mushkul masala. Masalan, 20 ta aminokislota 

---

419
qoldig’idan tuzilgan polipeptidni sintez qilishda, agar, har bir bosqichda peptid hosil bo’lish unumi 
dastlabki mahsulotga hisoblanganda 0,9
10
.
100 = 12 % ni tashkil etadi.
Oddiy polipeptidlar kristall moddalar bo’lib, suvda yaxshi eriydi, spirtda esa deyarli erimaydi. 
Ular uchun Bnuro reaksiyasi xosdir. Polipeptidlar oqsillar kabi inson, hayvon va o’simliklar hayot 
faoliyatida muhim rol o’ynaydilar. Ular oqsillarning qismli gidrolizlanishi natijasida hosil bo’ladi. 
Polipeptidlarning sintezi turli usullar bilan amalga oshirilishi mumkin. Bu usullardan eng 
oddiylarini 
E. Fisher va Abdergaldenlar 
asrimizning boshlarida taklif etganlar. Keyingi yillarda 
murakkab polipeptidlarni olishga imkon beradigan yangi usullar yaratildi. 
Polipeptidlarning sintezi